Terra da fraternidade. 50 anos da Revolución dos Caraveis: un soño compartido

Desde ben cedo sentín devoción pola música de Portugal. Este amor medrou cando souben que estivo moi ligada ao proceso revolucionario e que abriu portas e xanelas para que entrase o ar fresco e sentir o cheiro de esperanza despois dos tempos escuros da PIDE e da censura. Sabemos das ansias que había por recuperar a liberdade nas ditaduras de Salazar e Franco. O transatlántico Santa Liberdade foi un símbolo da unión de Galiza e Portugal. Mais se algo transcendeu foi a música que nos chegaba de Portugal. As cantigas foron forza motriz e berro insurxente que impulsou as masas para a acción, incendiaron corazóns e mentes e déronlles coraxe e inspiración para desafiar o réxime autoritario e reivindicar o dereito á liberdade e á autodeterminación. Que unha música como "Grândola, Vila morena" fose o segundo sinal, santo e seña na Radio Renascença para saír ás rúas foi unha idea brillante, poética e romántica e dunha carga simbólica abraiante. Transmitía a unión do pobo contra a opresión, a fraternidade, o poder do pobo e xa fora apropiada pola xente que a cantara no Coliseu dos Recreios un mes atrás. Mais dous anos antes este himno foi estreado en Santiago de Compostela no Burgo das Nacións o 10 de maio de 1972 nun concerto mítico que quedou gravado nos nosos corazóns. E foi grazas á curiosidade que o noso cantautor Benedicto (de Voces Ceibes) sentiu polo Zeca e que o levou a viaxar a Setúbal para coñecelo persoalmente e falarlle de nós. Esa historia de amor foi correspondida e dura até hoxe. El dicía que a Galiza era a súa patria espiritual. Esa admiración fonda que nos tiña por defender lingua e identidade denotaba unha profunda sensibilidade, unha solidariedade que nos conmoveu. Por iso promovemos tantos recoñecementos e homenaxes e cando a doenza apareceu na súa vida, o pobo galego estivo aí para protexelo como un dos nosos, devolvéndolle o que nos tiña dado e ensinado. Como homenaxe, moi perto do Burgo hai un fermoso parque co seu nome, un cariño ao noso Zeca. Así, con esta cantiga tan especial foi como entrou con letras de ouro na historia dunha patria liberada e na nosa propia. El foi un espello para a xeración dos nosos valentes cantautores galegos Voces Ceibes que loitaron con todas as súas forzas e o seu talento para acabar coa tiranía e soñar un futuro de esperanza para o noso pobo. Vían con admiración esta historia dos Capitáns de abril que armaron a idea de derrocar o ditador coa banda sonora máis fermosa do universo. Eles alentáronnos na forte e activa resistencia galega á ditadura, á "dentadura" que se cantaba para burlar a censura. Foron Benedicto, Vicente Araguas, Guillermo Rojo, Xerardo Moscoso, Margarita Valderrama, Xavier del Valle e Miro Casabella. Mais adiante uníronse Suso Vaamonde e Bibiano. E por suposto o grupo Fuxan os Ventos que foi determinante na loita antifascista. Promoveron a música e a poesía en galego como unha forma de afirmación da identidade cultural e lingüística galega. O seu legado permanece vivo na nosa memoria colectiva como un exemplo de compromiso artístico e social, así como da importancia da música como ferramenta de resistencia cultural. Mais non só os cantautores e as cantautoras senón os e as poetas foron cruciais nesa loita: Rosalía de Castro, Celso Emilio Ferreiro, Curros Enríquez, Ramón Cabanillas, Marica Campo ou Manuel María, que demostraron que a poesía era unha arma cargada de futuro como o era en Portugal con Ary dos Santos, Manuel Alegre, Sophia de Mello Bryner entre moitos outros que contribuíron a dar voz aos sentimentos do pobo portugués durante un momento clave da súa historia . O legado que deixaron está presente nas músicas dunha nova xeración que bebeu de estas fontes tan inspiradoras. As voces da revolución Por moito que o Zeca sexa a punta do iceberg musical en Portugal non sería xusto deixar de nomear e de dar espazo merecido a unha xeración de cantautores que foron cruciais e cos que tamén houbo unha forte conexión con Galiza. Así entre versos e melodías a Revolución escribiu a súa historia. A música foi, pois, un instrumento moi poderoso durante ese período de mudanza política e social. As letras e as músicas expresaron eses sentimentos que impulsaron o movemento que apoiou a revolución. Arnaldo Trindade xogou un papel fundamental ao editar moitos destes discos e apostar pola música de intervención tendo como criterio a calidade musical. Sérgio Godinho, Luis Cília, José Mário Branco. Cómpre dicir que este último foi o produtor do disco Cantigas do Maio do Zeca, un disco fundamental no que se inclúe precisamente Grândola. Vitorino, voz carismática do Alentejo; Fausto, un dos máis talentosos e importantes cantautores do momento cunha forte carga crítica e unha música coidada e extraordinaria inspirada na música tradicional portuguesa e con influenzas africanas. Quen non cantou iso de "Uns vão bem e outros mal…". E mulleres tan importantes como Isabel Rato ou María do Amparo. Adriano Correia de Olivera, o mellor cantor de todos eles, segundo o Zeca, cunha voz poderosa que inspirou coraxe e determinación nas rúas. Farei aquí un inciso para relatar a historia do "Cantar da Emigração", outro himno sobre o poema de Rosalía de Castro que conta a penuria que supuxo a emigración galega á América a través da figura das "viúvas dos vivos mortos que ninguén consolará". José Niza foi o autor da música mais na voz Adriano colleu un impulso moi importante. En África salientaremos os nomes de Waldemar Bastor, Rui Mingas, Lourdes Van-Dúnem, e na poesía Agostinho Neto, Craveirinha... No Brasil, os amados Chico Buarque, Gilberto Gil, Geraldo Vandré con "Para não dizer que não falei das flores", Gal Costa e Caetano Veloso que compuxeron himnos de resistencia durante os anos de represión. Os retos futuros O reto agora é ollar atrás e aprender de quen nos precedeu e que nos unamos na música e na loita contra calquera tentación involucionista que nos faga renunciar aos dereitos democráticos conquistados. Somos dunha tribo que acredita no futuro, dicía o Narf, e por iso acreditamos do Zeca aos nosos días segue a ser fundamental e estratéxico tender pontes entre Galiza, Portugal e todos os territorios da "ilusofonía", termo acuñado polo amigo Chico César, e pensar nunha común Terra da Fraternidade. Vivir de costas non ten sentido. Como é posíbel que se interrompese esa unión? Cultivar esta irmandade no persoal, no meu oficio como cantora e en especial desde Cantos na Maré, sendo a directora artística do festival que reúne e festexa ese encontro desde hai vinte anos, foi e é a miña misión. Estou segura de que a música e a poesía son ferramentas poderosísimas para lograr esta unión. E por este festival pasaron figuras emerxentes e outras consagradas que non pisaran chan galego para actuar como é o caso de Jorge Palma e Rui Veloso, entre outros. Hai tamén outros proxectos que complementan o traballo de Cantos na Maré. É o caso de aRi[t]mar da EOI (Escola Oficial de Idiomas) de Compostela ou o cultural-educativo e radiofónico Ponte nas Ondas, tamén á acabada de crear Rede da Galilusofonía, todos eles pensados para que as novas xeracións sintan que estamos máis próximos, que iso non é un desexo inalcanzábel. A música e a poesía son ferramentas poderosísimas para lograr esta unión e para denunciar situacións de opresión aínda hoxe. Ponte nas Ondas, Festival Cultural das Convergências Portugal-Galiza promovido polo grupo Canto d'Aquí de Braga, AGAL, AJA Galiza. Non teñamos medo. Manuel María dicía nun dos poemas que eu canto que o idioma é a chave coa que abrimos o mundo. Desde aquí solicito un apoio máis decidido das institucións dun e doutro lado da raia. Temos que poñérmonos mans á obra, crear conxuntamente, coproducir, rachar cos prexuízos e os preconceptos, pensármonos como familia respectando a identidade de cada quen. Educar para que se labre a nosa Terra da Fraternidade. Mantivemos unha forte ligazón ao longo dos séculos. A lingua galega e o portugués son linguas irmás. A música é un elemento central da nosa relación. O que acontece é que nos recoñecemos mutuamente, cantamos xuntos, sentindo que somos un único pobo, irmáns, con Zeca e Rosalía como os nosos guías. Curiosamente, Rosalía naceu no mesmo día en que Zeca morreu, e aínda que non coincidiron no tempo, eran almas xemelgas, pulsando o pobo nos seus versos e nas cancións que agora fan parte do noso imaxinario. En termos de música, literatura e tradicións, Galiza e Portugal influenciáronse mutuamente. Proxectos culturais e eventos, como festivais, concertos e programas educativos, frecuentemente buscan fortalecer ese nexo cultural e promover a comprensión entre as dúas comunidades. Creo que estamos nun momento cultural moi brillante aquí e do outro lado da raia. Encántame seguirlle os pasos ao que fai a xente nova aquí e alá e sinto que camiñamos na mesma dirección. O que me preocupa é que non se coñeza ben esa realidade dinámica e produtiva no cultural. E digo unha cousa máis. Abramos circuítos, creemos algo máis permanente que nos permita dalgún xeito sistematizar este encontro. Hai moito que rozar e non podemos deixar de abrir camiños para que entre ar fresco desde estes lugares, coñecelos, a través das redes curiosear e ver que fan as novas creadoras e os novos creadores de por alí e pór en marcha plataformas de música, poesía, cine, teatro, artes en xeral. Fagámolo con paixón, con moita entrega e esperanza no futuro e veremos os froitos. Invistamos en educación e sensibilización incorporándoo nos currículos escolares e programas . Fagamos palestras, música como expresión social e política, promovamos arquivos, documentais, festivais temáticos, residencias artísticas. Ideas para abonar, labrar e sementar esta Terra da Fraterninade que habitamos por dereito e que gañamos a pulso pola nosa vontade de aproximármonos aos nosos irmáns de Portugal. E pedimos que o noso amor sexa correspondido cun cravo na boca e no coração.