SonDeSeu: 20 anos da primeira orquestra folk europea

A historia oficial de SonDeSeu asegura que esta formación nace no ano 2001 dentro do antigo departamento de Música Tradicional da Escola Municipal de Artes e Oficios de Vigo, hoxe Escola Municipal de Música Folk e Tradicional de Vigo, e-Trad. O seu comezo ten moito de paixón pola música do país e de ilusión por rachar coas barreiras que se lles impuxeron a intérpretes e instrumentos vencellados á expresión popular ao longo dos séculos. "En vez de dar aulas de construción ou de interpretación por un lado e de zanfona por outra, había unha serie de coñecementos que xustificaban un centro onde todo isto se estudase como algo conxunto", explica Romaní. Ninguén mellor que Rodrigo Romaní, membro fundador e director de SonDeSeu, para contar como se fixo ese milagre. "Os inicios de toda esta aventura datan do ano 1996, no que se crea a división do que era a Escola de Artes e Oficios de Vigo, que daquela chamábase Universidade Popular. Nese momento xa había clases, estaba o obradoiro de Antón Corral, aulas esporádicas como algunha que fixera eu de arpa", lembra para Nós Diario. Con esta primeira infraestrutura funcionando e co mundo da música folk no seu mellor momento, con formacións e festivais que marcaron unha época, comezaron a ferver as ideas. "En vez de dar aulas de construción ou de interpretación por un lado e de zanfona por outra, había unha serie de coñecementos que xustificaban un centro onde todo isto se estudase como algo conxunto", explica Romaní. A proposta agradou o daquela responsábel municipal e creouse o que sería a primeira entidade de estudos de música tradicional do Estado español. Coa escola de música funcionando recoñece que se xerou "unha especie de dinámica interesante e moi novidosa, tanto para a xente como para nós" na que "vimos que había unha confluencia moi atractiva de instrumentos e de persoas". A partir dese momento comezaron a funcionar como conservatorio e empregaron, como acontece con outras escolas musicais, os conxuntos onde converxen todos os instrumentos do centro educativo para crear un grupo grande. A falta de repertorio para surtir tanta xente foi o primeiro atranco. "Unha actividade que se realiza en todas as escolas son os conxuntos instrumentais onde todos os instrumentos, nas distintas aulas, reúnense para crear un grupo grande", indica Romaní. No caso deste conservatorio esa formación non tiña repertorio, como si acontece na música clásica. "Na tradicional o que tiñamos era, ou ben o canto con pandeireta, ou ben as pezas de gaita con tambor e bombo, ou ben as pezas de violín de Florencio, mais todo moi illado. Como enchemos unha aula grande de moita xente con moitas especialidades?" Foi a pregunta que lembra Romaní que se fixo o profesorado do centro naquel momento. Por ese motivo, os mesmos mestres puxéronse a escribir música "acolléndonos ao estilo de folk de finais de século XX, que era tomar cancións tradicionais e arranxalas, mesmo crear temas novos que funcionaran ben para que toda esta xente da agrupación puidese tocar a gusto e, se podemos, crear algo xenial", asegura o fundador de SonDeSeu. SonDeSeu festexa 20 anos de música Unha experiencia sen referentes Os primeiros vimbios que deron forma á iniciativa tiveron moito de intuición. O propio Romaní admite que non había "nada igual" en toda Europa. "Por ese motivo foi unha aventura. Non queriamos crear un grupo folk enorme, non se trataba diso", explica co argumento de que do que se trataba era "de que a xente tocase a gusto, en confianza". A solución foi crear seccións "onde ti tocas a túa melodía mais tes outras seis ou oito persoas que están tocando o mesmo ca ti, polo que podes tocar moito máis tranquilo, con máis confianza. E vimos que, do que se trababa, era dunha orquestra". A experiencia de anos noutras formacións valeulles para crear un traballo que "funcionaba, mais non estaba planificado". Nese primeiro momento, coa propia dinámica do grupo, decatáronse de que estaban creando unha historia que funcionaba como as orquestras clásicas, é dicir, por seccións. "Tiñamos os instrumentos e houbo que crear a literatura, as composicións", conta Romaní. Algunhas cuestións estaban claras no equipo fundacional de SonDeSeu: non querían ser un grupo folk nin responder aos mesmos esquemas de formacións como Berrogüetto ou Milladoiro, aínda que músicos deles figurasen no profesorado do conservatorio. A primeira gran decisión foi diferenciarse das orquestras clásicas. "Tomamos a determinación de non termos directora ou director. A razón era que esta música era susceptíbel de ser tocada polo alumnado ou polos músicos escoitándose uns os outros, e non en función dunha dirección", indica Romaní, "e o que fixemos foi promover que os músicos da orquestra tivesen unha orella no seu instrumento e outra orella na orquestra, que non estivesen pendentes exclusivamente da man dun director", engade para completar a argumentación. Desta maneira conseguiron crear "a responsabilidade colectiva de que, cando se toca unha peza, vai ser unha interpretación de todas e todos e non dun señor que está dirixindo e interpretando". É unha das razóns do son tan particular e fresco que ten SonDeSeu nos seus concertos en directo: conseguen transmitir "moita enerxía" ao non está condicionada a orquestra pola interpretación dunha soa persoa, neste caso a directora ou o director. En 2008, tamén co apoio do Concello de Vigo, púxose en marcha a Rede Europea de Orquestras Folk (European Network of Folk Orchestras, ENFO). Creación dunha rede europea de orquestras folk SonDeSeu sorprende en cada actuación e desde o proxecto deciden dar un paso máis. "Ao non haber referencias fóra comezou a chamar a atención e pensamos que estaría ben saír", relata Romaní. En 2008, tamén co apoio do Concello de Vigo, púxose en marcha a Rede Europea de Orquestras Folk (European Network of Folk Orchestras, ENFO). Iniciouse cun evento no Auditorio do Parque de Castrelos en Vigo no que actuaron catro formacións de recoñecido prestixio, como a belga Transpiradansa!, a Folk Orquesta Gabú, de Guinea Bissau, con Verónica Codesal e Nino Galissa, así como a bretoa An Avel e SonDeSeu, acompañadas por Dominique e Yvon Molard. No período comprendido entre marzo de 2010 e marzo de 2012 a Rede Europea de Orquestras Folk creou un catálogo europeo de escolas e orquestras, unha guía para a creación de orquestras e unha guía de contidos para escolas de música tradicional e folk de distintos niveis educativos. Da mesma maneira, realizou concertos públicos e encontros de traballo entre os seus socios nas cidades de Vigo, Aosta e Helsinqui. Os concertos, a porta de entrada internacional As actuacións en directo marcaron o camiño internacional da formación. A orquestra debutou na 19ª edición do Festival do Mundo Celta de Ortigueira, en 2003, tan só dous anos despois da súa creación, levantando unha enorme expectativa e confirmándose como a revelación do evento. O público puido comprobar de primeira man que tiñan diante unha agrupación que herdaba e puña en común moitos dos valores que deron lugar ao nacemento do propio festival galego. O seguinte gran concerto, xa fóra das nosas fronteiras, foi en 2009, nun dos festivais de referencia a nivel internacional: o da localidade bretoa de An Orient (Lorient). Daquela compartiu escenario con Berrogüetto, a banda galega máis recoñecida a nivel europeo. A actuación tivo lugar no Espace Marine, o máis grande foro do certame, diante de 2.500 persoas. Outra das grandes experiencias en directo, desta vez coa colaboración do corpo de baile da asociación O Fiadeiro, foi a actuación o 1 de maio de 2010 no Teatro Circo Price de Madrid. Nel presentaron o seu disco Barlovento cun espectáculo no que participaron máis de 40 músicos xunto a 16 bailarinas e bailaríns. Un ano máis tarde, en 2011, a formación viaxaba até Helsinqui para mostrar o seu repertorio na sala Sonora do Auditorio Musiikkitalo. Na capital finlandesa partillaron escenario coa orquestra do Piemonte italiano Tradalp e estreábase a local Academia Sibelius. O evento formou parte do programa de actos de presentación en Helsinqui da Rede Europea de Orquestras de Música Folk ENFO, liderada polo Concello de Vigo a través da e-Trad (Escola Municipal de Música Folk e Tradicional) en colaboración coa Axencia Europea Facea. A formación viguesa foi tamén convidada a abrir en 2019 o prestixioso festival internacional Celtic Connections na súa 26ª edición, coincidindo con que ese mesmo ano a Galiza tiña que ser a protagonista do certame. En 2015, SonDeSeu formou parte doutra experiencia especial, ao ser escollida pola Cámara Municipal de Setúbal para actuar no Fórum Municipal Luísa Todi no concerto especial de Ano Novo. A orquestra, acompañada outra vez por O Fiadeiro, iniciaba a programación cultural dese ano na cidade portuguesa. A formación viguesa foi tamén convidada a abrir en 2019 o prestixioso festival internacional Celtic Connections na súa 26ª edición, coincidindo con que ese mesmo ano a Galiza tiña que ser a protagonista do certame. Nese concerto, a orquestra estreou a peza Suite de San Martiño, composta por Anxo Pintos e inspirada nas illas Cíes. O programa completouse con temas de Beiralúa, o seu último disco, ademais de pasodobres, rumbas e muiñeiras tradicionais. O ramo púxoo unha interpretación compartida cunha formación de músicos escoceses reunida para a ocasión. Cinco traballos discográficos para a memoria musical Ademais de actuacións e iniciativas pedagóxicas ou de investigación, SonDeSeu foi quen de sacar cinco traballos discográficos ao mercado. Nestes vinte anos gravaron e puxeron na rúa as obras Mar de Vigo (2003), Trastempo (2007), Barlovento (2010), Danzas Brancas (2013) e Beiralúa (2018). A súa realización non foi nada doada, como sinala o fundador da orquestra. "Era un reto: por unha parte queriamos que o son dos discos reflectise o son en directo da orquestra e para iso precisabamos pouco procesamento; mais por outra parte interesábanos que o son fose da máxima calidade posíbel". Malia o bo facer técnico seguen sen ter definida con total exactitude "a maneira de transmitir a un CD o son da orquestra". A intención destes traballos, daquela, era "deixar gravado todo o traballo que fixemos as mestras e os mestres desta orquestra e, ultimamente, tamén compositores convidados a colaborar, como foi o caso de Quico Comesaña ou como Xosé Luís Romero". Un aniversario para seguir adiante Este XX aniversario de SonDeSeu será, por moitos motivos, toda unha festa. O milagre transformouse, co paso dos anos, nun proxecto consolidado a nivel local e nacional que, ademais de con Rodrigo Romaní como director e mestre das seccións de arpa e contrabaixo, conta con profesionais de recoñecido prestixio como Begoña Riobó (mestra da sección de violín), Anxo Pintos (mestre da sección de zanfona), Xisco Feijoo (mestre da sección de canto), Xaquin Xesteira (mestre das seccións de gaita e percusión) e Xosé Liz (mestre das seccións de requinta e corda pulsada). Dunha ou doutra maneira están vinculados á orquestra grupos como Treixadura, Pärbo, Galicia Fiddle, Xisco Feijoó, Xosé Liz, Os Xesteira, Ghaveta, Alfonso Franco Trio, Obal, Arxe, Caldo, Entretrastes, Lagharteiras, Maraghotas, Raiceira e Lulavai. Ademais, colaboraron con artistas como Susana Seivane, Rosa Cedrón, Uxía Senlle, Kepa Junquera ou Xuacu Amieva. De cara a este aniversario desbotaron o proxecto inicial de gravar outro traballo discográfico, mais non a idea de seguir levando a súa música nunha xira que comezará polas cidades galegas para seguir fóra da Galiza. Será sen ningún tipo de amplificación, "para trasladar o mellor son da orquestra", e cunha escolla a fondo dos mellores recintos do país para a música orquestral en base á súa acústica. O proxecto de SonDeSeu pode estar orgulloso de ter creado unha nova vía de evolución das músicas tradicionais ademais de formular as bases da súa aprendizaxe en centros de alto nivel. Vinte anos de traballo e ilusión poñen de manifesto o bo estado de forma da música do país, máis alá de modas pasaxeiras propias do mercado discográfico. Esta orquestra folk é a proba palpábel desta realidade.