Deporte, manifestacións políticas e identidades colectivas

Fixémonos primeiro no deporte que calquera podemos realizar polo simple pracer de exercitarnos e mantérmonos saudables. Saímos do traballo e imos dar unha volta en bici, correr ou practicar natación. Mesmo neste nivel, temos asociado no noso imaxinario colectivo a práctica física cos valores de esforzo, superación, acatación das regras, autodisciplina, responsabilidade, traballo en equipo e, por suposto, perseveranza, valores todos eles moi ben considerados na nosa sociedade. Ou sexa, que ser deportista convértete nunha especie de emprendedor, concepto este tan de moda na sociedade na que vivimos. Ben é certo que xa hai quen deixou fundamentado o feito de que a superestrutura ideolóxica depende da infraestrutura económica, isto é, como as ideas dunha sociedade dependen do sistema económico no que nacen e se desenvolven. Obviamente, non se trata de que o deportista vaia facer deporte pensando na ideoloxía, pero si que a interpretación e o valor que lle damos ao deporte na nosa sociedade representa os valores desta sociedade da que xorde. E se isto sucede mesmo a nivel individual, que non ocorrerá nos grandes deportes de competición, escaparate magnífico e amplificador excepcional de calquera identidade, produto ou bandeira que queiramos amosar? Este ano 2022 foi o da consolidación da recuperación logo da pandemia. Os estadios, pistas e canchas, que xa a finais do ano anterior comezaran a abrir, recuperaron as súas capacidades habituais e as restricións foron por fin decaendo: europeo masculino de balonmán en Hungría e Eslovaquia, Xogos Olímpicos de inverno en Pequín, Mundial de natación en Hungría, Mundial de atletismo nos EUA, Eurocopa feminina de fútbol en Gran Bretaña, mundial feminino de baloncesto en Australia, Europeo masculino de baloncesto en Alemaña, República Checa, Xeorxia e Italia, mundial de ximnasia rítmica en Gran Bretaña, europeo de balonmán en Eslovenia, Macedonia e Montenegro... Pero este ano deportivo veu tamén marcado por outro feito, esta vez desgraciado. A invasión de Rusia a Ucraína que tamén no deporte tivo unha serie de consecuencias que non se fixeron agardar: suspensión dos contratos aos estranxeiros nos países afectados, incerteza sobre a realización de moitas probas deportivas, exclusión dos equipos rusos e bielorrusos das competicións internacionais, cancelación de contratos como a Fórmula 1 e outros deportes en Rusia, e un longo etcétera, mesmo a retirada dos equipos rusos e a súa selección do máis famoso xogo de consolas da actualidade. É dicir, que o político, no sentido máis amplo da verba, está introducido no mesmo ADN da competición. E pode ser que isto sexa a clave das súas grandezas e tamén das súas miserias. Só se nos vemos representados no salto de Ana Peleteiro, na padeada de David Cal ou de Teresa Portela ou no gol de Iago Aspas, poderemos vibrar co deporte como espectadores, e convertérmonos en co-partícipes dun espectáculo que racha coas fronteiras do deportivo. A síntese deportistas-seareiros provoca a aparición dun fenómeno alén do deporte, que supera e moito as regras iniciais e que provoca un sentimento de identificación colectiva moito maior que aquel que se crea en calquera outro espectáculo de masas. Porque un estadio aúna xentes moito máis diversas que un concerto, un mitin ou unha manifestación: xunta ricos e pobres (iso si, cada un nunha grada de maior ou peor visibilidade e comodidade); xunta xentes de esquerdas e dereitas; relixiosos e laicos; todas e todos no mesmo lugar, sentíndose grupo. Opio do pobo ou expresión sublime de identificación popular. Cadaquén que elixa o que máis lle guste. ...E nestas chegou o Mundial de Catar, mundial masculino de fútbol diriamos se o tratásemos como a todos os deportes anteriormente citados, pero en maiúsculas e con nome propio se nos fixamos nas paixóns que desata, no trato que os medios de comunicación fan sobre el, e nas cantidades inxentes de diñeiro que mobiliza. O mundial máis estraño, que paralizou ligas en pleno inverno, que fixo que os adolescentes tiveran que sacar de enxeño máis ou menos lícito nas aulas para poder seguir o desenvolvemento dos partidos mañaneiros; o mundial no que os galegos, e non precisamente por demérito dos nosos, levamos unicamente representación nas escuadras de Suíza e Serbia. Pero sobre todo, o Mundial máis polémico dos últimos tempos levou ao país oriental o maior espectáculo deportivo da tempada; o deporte que presume ser defensor da igualdade e que loce desde hai tempo o lema Respect en todas as súas competicións desembarcou desta volta nun país ben afastado de calquera respecto aos dereitos individuais ou colectivos das persoas. Pero desta vez iso era un detalle insignificante. O que pasou foi pouco máis que un lavado de cara. Algún famoso que se negou a aparecer na cerimonia de inauguración e algunhas seleccións que comezaron con ánimos reivindicativos. Dinamarca anunciara previamente que desta volta as súas camisetas ían ser apagadas, para non lucir na vergoña; e oito (Bélxica, Francia, Países Baixos, Suíza, Alemaña, Gales, Inglaterra e Dinamarca) propuxéronse levar o brazalete multicolor como mostra de apoio aos dereitos de todas as persoas independentemente da súa condición sexual. Mais a FIFA parou as reivindicacións anunciando sancións para quen así o fixese. O que puido ser unha sonora manifestación, quedou, como dixo algún medio, na aceptación da privación da liberdade de expresión. Con todo isto, si houbo espazo para ver os xogadores de Irán negándose a cantar o seu himno, os alemáns tapándose a boca denunciando a censura ou o colexiado dun Serbia-Suíza atento á celebración do gol para evitar a bandeira bicéfala reivindicativa de Albania entre un par de xogadores. O fútbol unha vez máis como escenario de tantas cousas, visibles e latentes; construtor e reforzador de identidades; perfecto espazo para a escenificación destas. O Mundial como decorado magnífico para a dramatización de sentimentos colectivos. O Mundial como campionato de trinta e dúas seleccións, representando a senllos Estados; coas súas bandeiras e emblemas; coas súas cores e linguas. É neste contexto que resulta extraordinariamente paradoxal escoitar a organización do evento prohibindo calquera manifestación política. En realidade, non é certo que se prohiban as manifestacións políticas senón certas manifestacións políticas; só aquelas que alteran a orde vixente. E desta volta, na orde vixente do país anfitrión as mulleres viven totalmente sometidas aos homes, tuteladas e sen poder dispoñer da capacidade de decisión sobre ningún aspecto das súas vidas; ser homosexual é un delito condenado co cárcere; os traballadores e traballadoras migrantes non teñen ningún tipo de dereito, e sofren abusos continuos sen protección legal ningunha que os ampare; non están permitidos os sindicatos; a liberdade de expresión é pura utopía, e perséguese sen disimulo calquera tipo de voz discordante; existe a pena de morte, e a flaxelación ante certos delitos… Paralelamente Catar é o país de maior renda mundial per cápita, coas taxas de desemprego máis baixas do mundo, e cuns ingresos que proveñen practicamente na súa totalidade das reservas de gas natural e petróleo dedicadas á exportación. Poderoso don Diñeiro, que atractivo é para un deporte poliédrico como o fútbol. Pero, coma se di por aí, The show must go on! O espectáculo debe continuar, e o día 18 de decembro saberemos o desenlace.