Decrecer para subsistir. o camiño cara a unha menor produción e un menor consumo

O cambio climático e a crise enerxética actual, acrecentada pola guerra en Ucraína, provocaron que distintas personalidades políticas se posicionasen nas últimas semanas a respecto da cuestión climática. A comezos de setembro, a nova primeira ministra de Reino Unido, Liz Truss, declarou que, ante a suba do prezo da enerxía, considera necesario crear novas centrais nucleares así como levantar a moratoria do fracking, unha técnica moi destrutiva de extracción de petróleo e gas, e explotar xacementos en territorios moi sensíbeis. O Goberno francés tamén se pronunciou recentemente neste sentido. Pola contra, unha semana despois das declaracións de Truss, a ministra de Minas e Enerxía de Colombia, Irene Vélez, aseguraba que era imprescindíbel exixir aos países máis desenvolvidos que comezasen a "decrecer nos seus modelos económicos", unhas declaracións que provocaron unha chuvia de críticas á dirixente colombiana. Así, o novo curso político comezou incluíndo na axenda política e mediática un tema que poucas veces saía do ámbito científico e ecoloxista: o decrecemento. Fronte as dúas posicións contraditorias que os representantes políticos manteñen ao respecto, as persoas expertas no tema continúan a preguntarse o porqué da existencia deste debate, pois "non existe outra alternativa que frear o crecemento económico", como asegura Manuel Casal Lodeiro, activista, escritor e divulgador da teoría do decrecemento e membro da asociación Véspera de Nada, por unha Galiza sen Petróleo. A teoría do decrecemento A teoría do decrecemento é unha proposta política, económica e social que nace en resposta ao crecemento sen control e que defende a sustentabilidade económica baseada na preservación dos recursos naturais mediante a diminución do consumo de bens e enerxía. Esta proposta advirte do dano crecendo sen que medre o consumo de enerxía e a contaminación, aínda que ningún estudo científico pode demostralo. O experto explica que estas elites "fan trampa", pois presumen de aumentar o PIB de Europa e de descender o consumo enerxético ocultando que este fenómeno ocorre debido á deslocalización da produción cara a Asia. Desta forma, o consumo enerxético nos países europeos é inferior pero non porque se reducise, senón porque as fábricas e as emisións se producen noutros lugares do planeta. "A desmaterialización a nivel global non existe", di Casal Lodeiro. Vázquez Pumariño engade a existencia doutro grupo social que, se ben é consciente da crise climática que estamos a vivir, se aproveita do seu poder de cara ao colapso, dada a súa posición económica privilexiada. "Estas megaelites mundiais millonarias están a acumular materiais chaves para a súa subsistencia persoal no futuro". Así, constrúen búnkers en lugares afastados ou mercan terreos en determinados países para manter reservas estratéxicas de terras e de cultivo nun proceso coñecido como acaparamento de terras. Ademais, "estas elites promoven unha serie de leis que as benefician por enriba dos Estados", alerta Vázquez Pumariño, "e isto está a pasar en Europa". Este fenómeno denomínase ecofascismo, e consiste en que "unha elite acapara recursos ecolóxicos, como os combustíbeis fósiles (gas, carbón ou petróleo), terras de cultivo ou auga", para seguir vivindo ben, mentres que serán as clases medias-baixas as que realmente sufran as consecuencias do colapso climático. Un panorama desolador Para Casal Lodeiro, a consecuencia máis grave deste proceso é a extinción da civilización a causa do "cataclismo climático" resultante do mantemento das emisións. "Os problemas enerxéticos non comezaron coa guerra en Ucraína, veñen de moito antes, se non fose hoxe, pasaría mañá; isto é un sálvese quen poida". O experto defende que o que están a intentar os países enriquecidos é "seguir medrando un pouco máis á custa de quitarlles os recursos a outros máis pobres", e, parafraseando o dito latino, advirte de que Si vis pacem, para descensum (se queres a paz, prepara o descenso). Así, o Norte rico comezará expropiándolle os recursos ao Sur, mantendo o espolio das enerxías e reproducindo estratexias imperialistas. Unha vez eses recursos non sexan suficientes para o bloque rico, "comezaremos a loitar entre nós", e isto, asegura Casal Lodeiro, vaise reflectir "a nivel interno dos países e a nivel de clase". Pola súa parte, Vázquez Pumariño entende que, chegados a este punto, contamos con dúas opcións. A primeira é o cambio de modelo socio-político do capitalismo a outro que permita adoptar unha estratexia democrática na que todas as persoas poidan sobrevivir con menos recursos. A outra alternativa é "deixarnos ir por unha senda cada vez máis neoliberal na que o capitalismo cego" continúe a malgastar os recursos que nos quedan e suframos as peores consecuencias. A vogal de Adega Adela Figueroa acrecenta ao respecto que "a nosa civilización estase enganando a si mesma a través dun aparente benestar" cando en realidade "existen grandes diferenzas sociais e económicas entre persoas", polo que cómpre buscar un equilibrio socio-ecolóxico baseado no ecofeminismo, pois "non pode ser que unha sociedade viva do exceso de traballo dun grupo determinado, neste caso as mulleres". Concienciación social A poboación cada vez está máis concienciada da gravidade da situación. A última enquisa realizada por Ipsos para o Foro Económico Mundial en marzo de 2022 demostra o consenso nos 30 países consultados sobre a importancia de abandonar os combustíbeis fósiles; o 85% das persoas participantes do Estado español apoiaron esta afirmación. Aliás, a enquisa mostra que o español é o Estado da Unión Europea onde máis persoas perciben o cambio climático como unha ameaza persoal. "Esta concienciación social demostra que se non cambia o modelo sociopolítico é unicamente por intereses económicos das elites mundiais", afirma Casal Lodeiro, quen engade que "os partidos de esquerda argumentan que non se fai o decrecemento porque a poboación non está preparada, pero xa vemos que iso non é certo". Ademais, existe un falso mito sobre a capacidade que poden chegar a ter as enerxías renovábeis, das cales existe "unha gran desinformación por parte dos poderes públicos que están facendo crer a todo mundo que van ser a solución, cando é imposíbel, pois non hai materiais suficientes". Vázquez Pumariño defende que non é xusto deixar a acción de levar unha vida máis sostíbel en mans dos individuos. "Non é unha cuestión de estarmos concienciados, senón de que vivimos inmersos nun ecosistema que fai todo o contrario do que debería facer; loitamos contra unha maquinaria poderosísima". Deben ser os propios Estados e as administracións as encargadas de tomar medidas concretas que non prexudiquen a maior parte da poboación como, por exemplo, prohibir os voos privados, que afecta a "unha fracción mínima de persoas que teñen moitos cartos". Así, conclúe que "calquera medida que nos leve a consumir menos enerxía é boa". Outra das cuestións chave é a alimentación. Non é normal que poidamos dispor de calquera alimento, en calquera época do ano e en calquera parte do mundo, polo que o biólogo entende que "cómpre alimentarse de produtos locais e de tempada". Figueroa advirte da necesidade dunha "soberanía alimentaria" aspirando á autoxestión e ao coidado das nosas especies autóctonas así como dunha independencia económica pois, asegura, "temos que ser donos dos nosos medios de produción". A redución da mobilidade tamén resulta outra das medidas máis urxentes. Débese garantir "unha mobilidade que permita un comercio interior baseado no autoabastecemento e en certo intercambio", asegura Figueroa, pois "provoca unha gran pegada ecolóxica". No caso da poboación galega, a solución reside en "volver á casa dos avós e das avoas", indica Casal Lodeiro, "volver a unha Galiza baseada no sector primario". O estudoso tamén alerta da necesidade de sermos resilientes ante unhas consecuencias climáticas inevitábeis, é dicir, "evitar levar o golpe da peor maneira" a través da preparación cara a un futuro moi complicado. O papel dos medios de comunicación Nas cuestións relacionadas co cambio climático, non é infrecuente que os medios de comunicación adoiten adoptar discursos catastrofistas e de alarma á poboación. "Cando che está ardendo a casa hai que dicilo, outra cousa é como se di", asegura Manuel Casal Lodeiro, experto en decrecemento. Resulta máis adecuado achegar solucións que axuden a cidadanía a canalizar o pánico e a frustración. "O medo só paraliza se non sabemos cara a onde correr", e proporcionar alternativas pode ser unha boa saída. Tampouco resulta positivo, porén, ancorarse ao extremo contrario. "Cómpre evitar os discursos que manteñen que podemos conseguir todo o que queiramos, porque esa non é a realidade", asegura Casal Lodeiro, quen agrega "os feitos son os que son, a ciencia indica que camiñamos cara á catástrofe, agora ben, unha vez sabemos isto, hai que propor opcións para minimizar as consecuencias". Ecofeminismo Adela Figueroa, vogal de mobilidade da asociación ecoloxista Adega e impulsora da corrente ecofeminista, explica que o ecofeminismo é "a ecoloxía que contempla a rebelión e a denuncia contra o estado patriarcal", entendendo o patriarcado como un dos causantes da crise ambiental. "A xustiza social e a xustiza ecolóxica van da man", sostén Figueroa, "é un modelo onde a vida está no centro". Neste aspecto, o decrecemento é a toma de responsabilidade sobre a necesaria administración dos bens que a natureza nos ofrece, e iso "é o que veñen facendo as mulleres desde sempre". Para Figueroa, o ecofeminismo ten que ver co coidado da natureza como un elemento sagrado a preservar porque dela podemos obter todo se lle sabemos dar un trato adecuado. "Isto na Galiza ten moito sentido; o matriarcado galego sempre tivo unha grande importancia, pois era a muller o centro da casa, quen controlaba o fogar e os propios bens".