Debate aberto arredor da reforma do Estatuto

As forzas políticas galegas aproveitaron o 40 aniversario da aprobación do Estatuto para achegar a súa posición sobre o proxecto autonómico e fixar a súa alternativa en relación ao encaixe xurídico político da Galiza. Así, o presidente galego, Alberto Núñez Feixoo empregou o acto institucional de entrega das medallas do Parlamento da Galiza ás fundacións herdeiras da Xeración das Irmandades que impulsaron a revista Nós para defender que “quen dubide do potencial do autogoberno para resolver os problemas e tender pontes entre as persoas e os pobos que mire á Galiza. Entre todos, soubemos facer da autonomía unha ferramenta de presente e de futuro”. “Hai 40 anos que se promulgou o Estatuto que hoxe habitamos. Froito dunha política construtiva, practicada por políticos construtivos. Cando alguén dubide da capacidade da boa política para cambiar as cousas digámoslle que a nosa carta autonómica é a proba de que os galegos puidemos facelo”, afirmou Feixoo, quen horas antes aseverou nas súas redes sociais: “40 anos do Estatuto. 40 anos de autogoberno, liberdade, prosperidade e pluralidade en defensa dos intereses dos galegos. Hoxe celebramos unha Galiza que ten na autonomía un marco de presente e futuro para resolver problemas reais e tender pontes. Co mesmo espírito, sigamos”. PP, BNG e PSdeG expuxeron a súa posición sobre o proxecto autonómico O Bloque Nacionalista Galego xuntou parte da súa dirección executiva e representación institucional no claustro do Pazo Fonseca, en Compostela, para dar a coñecer a súa proposta de superación da norma autonómica. Nun marco cargado de simbolismo para os nacionalistas -alí estivo a sede do Parlamento de onde foron expulsados en 1982 por negarse a xurar a Constitución os seus deputados Bautista Álvarez, Lois Diéguez e Claudio López Garrido-, a portavoz, Ana Pontón, denunciou que “nestes 40 anos de Estatuto” non se resolveron “os problemas estruturais da Galiza”. Un novo status político “O noso horizonte é claro, queremos un novo status político para Galiza que nos recoñeza como o que somos, unha nación, e que avance cara a unha nova relación co Estado de tipo confederal”, afirmou Pontón, para quen “o Estatuto de 1981 contextualízase no marco do réxime do 78 e foi xestado de acordo coas elites franquistas, reconvertidas de repente ao autonomismo ‘san e ben entendido’, forxado no molde do centralismo, autolimitado polo seu contido”. “Para avanzar precisamos coñecer o pasado, saber de onde vimos, e nós vimos dos homes e mulleres que defenden a existencia da Galiza como nación e o seu dereito á libre determinación”. Os socialistas tamén escolleron un lugar cheo de significado para a súa homenaxe ao Estatuto. Ás portas do Hostal dos Reis Católicos, onde en 1980 se formalizou o pacto que desbloqueou o texto estatutario, Gonzalo Caballero defendeu que “Galiza dispón dun Goberno autonómico, dun Parlamento que lexisla, institucións xudiciais, a dignidade dun pobo que ten competencias á hora de decidir as súas políticas públicas” e apostou por “impulsar e actualizar” o texto. “Por iso imos levar ao Parlamento un conxunto de competencias que poden e deben de ser transferidas”, aseverou o secretario xeral dos socialistas galegos. “Referendamos hoxe o noso compromiso coa Galiza da autonomía, co Estatuto que queremos actualizar e impulsar cando pase a pandemia pero que é un elemento case constitucional que permite autogoberno e que é útil para os galegos", afirmou o secretario xeral do PSdeG, quen puxo de manifesto: “Fronte a aqueles que preferiron pórse á marxe do Estatuto, fronte a aqueles que expón a autodeterminación, o separatismo ou o independentismo como vía para construír unha Galiza máis forte, temos que trasladar ao conxunto do país que o mellor galeguismo, o galeguismo inclusivo comprometido coa Galiza, é o que defende o Estatuto de autonomía”. Os escenarios futuros do Estatuto galego A proposta de modificar o texto estatutario pairou sobre os actos conmemorativos do 40 aniversario da aprobación da norma. A este respecto, o sábado pasado, 3 de abril, nun acto onde estivo acompañado polos antigos presidentes galegos Fernando González Laxe e Emilio Pérez Touriño, Caballero apostou por “actualizar” o Estatuto unha vez superada a pandemia e reclamou unha norma na liña das aprobadas por determinadas comunidades autónomas durante os Executivos de José Luis Rodríguez Zapatero. “Hai que pasar páxina, porque o Estatuto é un traxe que quedou pequeno xa antes da Covid. Agora resulta evidente que vivimos nun tempo distinto e que precisamos unha fórmula nova”, sinalou a portavoz do BNG, Ana Pontón, quen apostou por superar o modelo autonómico, na liña do defendido tradicionalmente desde as filas nacionalistas. “Temos que elixir se queremos decidir nós o noso futuro ou imos deixar unha vez máis que se decida a centos de quilómetros do noso país”, concluíu Pontón. O texto estatutario da Comisión dos 16 non tardou en ser aparcado O portavoz parlamentario dos populares, Pedro Puy, fechou a porta a calquera proposta de cambio. Así, afirmou que no caso da Galiza reformar o Estatuto “non é tan perentorio ou urxente” como “podía ser” para Valencia ou Aragón e destacou que “os feitos transcorridos desde o frustrado intento de reforma demostran que o Estatuto é un instrumento útil”. O camiño da Galiza cara á autonomía A publicación no Boletín Oficial do Estado de 6 de abril de 1981 da Lei orgánica do Estatuto da Galiza puxo fin a un axitado proceso que marcou todo o período da Transición no país. A proposta finalmente aprobada estivo condicionada polos deseños dos diversos aparatos do Estado, a decisión de paralizar o proceso autonómico na segunda lexislatura de Adolfo Suárez e o status reservado á Galiza no novo marco territorial. O historiador da Universidade de Santiago de Compostela Justo Beramendi sinalou como “o Goberno de Suárez quería dividir os territorios en dúas clases ben diferenciadas. Por un lado Catalunya e Euskadi, plenamente autónomos. Por outro, todos os demais, cunha autonomía cativa. E Galiza era fundamental para que este designio saíse adiante porque se o aceptaba sendo nacionalidade histórica, as outras comunidades probabelmente o aceptarían”. O escenario debuxado explica as resistencias e os retallos ás iniciativas estatutarias remitidas desde a Galiza. Se o texto elaborado pola Comisión dos 16, constituída en xaneiro de 1979 baixo o impulso da Xunta preautonómica, debeu ser aparcado, a proposta elaborada uns meses máis tarde pola Asemblea de Parlamentarios, conformada pola totalidade dos congresistas e senadores electos nas circunscricións galegas, todos eles militantes de UCD, PSOE e Alianza Popular (AP), formación de Manuel Fraga, resultou rebaixada na Comisión Constitucional do Congreso. A "aldraxe" A reacción social ao Estatuto da Galiza aprobado pola Comisión Constitucional, na súa xuntanza do 22 de novembro de 1979, non se fixo agardar. A xeneralización da idea da discriminación da Galiza e a extensión da percepción do agravio forzou unha solución de compromiso que deixou a un lado algúns dos aspectos máis problemáticos do proxecto estatutario. A proposta, resultado dun acordo asinado entre a Unión de Centro Democrático (UCD), PSOE, Alianza Popular (AP), Partido Comunista da Galiza (PCG) e Partido Galeguista (PG), e coñecido popularmente como o “Pacto do Hostal”, abriu a porta a aprobación dun novo texto pola Asemblea de Parlamentarios e a súa validación, por unanimidade, pola Comisión Constitucional o 4 de novembro de 1980. O 21 de decembro de 1980 foi sometido a referendo o Estatuto da Galiza. A abstención alcanzou cifras históricas, ficando na casa 1.558.674 galegos, isto é o 71,74% do corpo electoral, e acudindo a votar 614.218 persoas, situándose, logo, a participación no 28,26% do censo. O texto, apoiado polas forzas estatais e o Partido Galeguista (PG) e rexeitado pola totalidade das organizacións nacionalistas, foi votado favorabelmente por 450.566 electores, o 20,73% dos galegos con dereito a sufraxio, e contou coa oposición de 121.448 persoas, o 19,82%. O portavoz dos socialistas na Asemblea de Parlamentarios da Galiza, José Vázquez Fouz, afirma, en declaracións a Nós Diario, que “40 anos son dúas xeracións e iso significa pór sobre a mesa a necesidade de renovar o Estatuto. Máis de 40 anos cunha mesma norma, cunha sociedade con tantas mudanzas, obriga a facer cambios. Aquí as forzas políticas non lle dedicaron o tempo necesario para levar a cabo a súa reforma e haberá que buscar un acordo entre as mesmas para facela efectiva”. O deputado do Bloque Nacional Popular Galego na primeira lexislatura, Lois Diéguez, considera que “o Estatuto é un freo para as aspiracións nacionais da Galiza”. “O conflito de fondo está na Constitución, que nega a plurinacionalidade ou limita os dereitos do idioma galego”, relata a Nós Diario Diéguez. Privado en 1982 dos seus dereitos parlamentarios por negarse a xurar a Carta Magna, entende que “despois de 40 anos seguen sen resolverse os problemas de fondo”.