Rebético-galego

Rebético, ρεμπέτικο en grego. Ao mellor les por primeira vez esta palabra, e leva un século plantando lumes (dos bons) pola parte da Hélade. Cántiga portuaria, bohemia -ao xeito do fado ou do tango- onde agroman, con melodía, as emocións máis extremas do ser humano. Sobre a orixe do xénero, acódese sempre a unha data simbólica: 1922, a expulsión por parte do goberno turco da comunidade grega de Esmirna, Asia Menor. Case duascentas mil persoas deportadas que buscaron refuxio nos arrabaldes de Atenas e Tsalónica, para encher a noite destas cidades co seu cántico de desespero. Se até aquí chegaches é que tes un mínimo de curiosidade polo asunto. Escribe no buscador: Rebético. Preparada! Vai bater contra a túa percepción un auténtico tsunami. Esta é a música das clases populares de Grecia. Condenada ao ostracismo, a finais do pasado século, polas xeracións "modernas", enfeitizadas co pop anglosaxón. Hoxe rexorde entre a xente nova. Pois, nun panorama cada vez máis gris e uniforme, no seu son encontran (outra vez, como no tango ou no fado) a expresión máis fonda dos seus sentimentos. O rebético, tan exótico e, ao tempo, tan próximo. Se falamos de noite e ribeira, tarde ou cedo, tiña que recalar en nós. Hai un par de anos, grazas á erudición de Ana Gloria Rodríguez Alonso e José Domingo Bernardo, filólogos clásicos, adaptamos algunhas letras ao galego. Mesmo o pasado verán armamos co saxofón de Richi Casás unha sesión rebética na Fundación Vicente Risco, en Allariz. Na traxedia clásica, tras da tensión entre o apolíneo e o dionisíaco, chega a catarse, a liberación. Hai uns días estiven en Grecia, nunha viaxe con alumnado de ensino medio, coordinada polo profesor Fernando Domènech. No teatro de Dionisos, ao pé da Acrópole, o antropólogo Eleftherios Gianoulopoulos deume a clave definitiva para entender este concepto: catarse, liberación, si, pero do verbo καθαίρω: podar. A demouca, a poda, que nos ceiba das pólas vellas que nos afogan, para que poidamos á fin realizármonos en plenitude. Con tal impulso, formulei o manifesto "Os saxofóns de Occidente", proclama vehemente a prol dun rebético-galego. Así como no mito clásico Orfeo tiña que cantar todos os días para que saíse o Sol, nesta fin do mundo erguemos no solpor a melodía para que se deite no Océano. Argumentación cósmica do que será o primeiro disco da orquestra bravú Xangai. Mais, como tal sempre acontece, non somos os primeiros. Dende hai trinta anos, Miguel Bande, do Corgo, mantén unha devoción absoluta polo xénero. Alén de tocar o bouzouki e o baglamás, instrumentos propios desta música, mesmo escribiu a primeira historia (aínda inédita) do rebético na nosa lingua. "Somos jallejos y no nos entendemos". Dicía Cunqueiro que polas rúas de Tsalónica se podía ler esta pintada. Antes do holocausto nazi chegaron a vivir nesa cidade sesenta mil xudeus. A maior parte de orixe hispánica, daquelas familias sefardís expulsadas polos Reis Católicos. Alí, no Νη με λησμόνει (Non me esquezas), local delicioso, Eleftherios falounos dunha sinagoga chamada Aragón, e doutra -atención!- á que lle dicían Galicia. Por que disto nada sabemos? Afortunadamente, esta historia contouna con música Xurxo Fernandes, nun disco fascinante (e moi pouco divulgado), onde o seu alter ego, Jako el Musikante, canta pezas en ladino -melodías de noite e desespero- das primeiras décadas do pasado século. E aínda hai máis. O rebético-galego ten unha orixe ben clara no tempo: 1965. E comeza cun verdadeiro argumento de autoridade. Neste ano os Tamara gravaron "Όσο με μαλώνει&sigmaf;". A primeira peza en grego dun grupo desta ribeira, coa voz (non se pode empezar dun xeito máis grandioso) do propio Pucho Boedo. Xa sei que deveces por escoitala. Escribe "Tú, me haces mal" no buscador (o single apareceu co nome en castelán). Superada tal aporía, velaí aparecerá Pucho, voz de coiro -curtida e suave ao tempo-, a nos ofrecer puro rebético. Oriente-occidente. O crooner abriu o camiño, sigamos pois o seu rego. Cosmopolitas somos nós. Medre o rebético-galego!