A cantiga da conserva

“Nesta fábrica Massó me estou deixando a vida, / de tanto empacar sardiñas, teño as mansiñas perdidas.” No ano 2005 recibín na Radio Galega o CD Cangas, cantares do mar e cantares do lar. No sexto corte Carmiña Fernández Mariño, antiga traballadora da conserva, botaba esta cantarea: “E cando pasa Manuel e nos encontra charlando / e ponse moi colorado, leva unha hora chillando”. A fábrica Massó de Cangas, centos operarias, tiña unha canción de seu. En 2016 fun presentar á Illa da Arousa os Contos do Mar de Irlanda. Botei a cántiga. Un mozo comentou emocionado: —A miña avoa na Goday tiña unha peza parecida: “Don Benito, don Benito despáchenos que xa é hora, / se acabamos ahora mañá a primeira hora”. Marabillosa revelación. A peza de Carmiña non era unha anécdota. Formaba parte dun xénero: Os cantos no traballo das operarias da conserva. Dende Alfageme en Vigo até a Pureza de Cariño, dende Camposancos a Ribadeo. Xénero absolutamente descoñecido para este terrícola. “Ahora que estabamos ben dabámolo por ben feito, / chega o camión do bonito a rebentarnos do peito”. Tal me cantou María Ferrer, da Coral Poliocéana de Bueu, con música de “Yo vendo unos ojos negros”. Catro versos que explican todo un sistema laboral: Traballo a obra feita, sen horarios. A calquera hora podía entrar máis peixe na fábrica. “Veña sardiña, veña cabala veña tamén mixillón / despois de máis de dez horas hai que ir cargar cameóns”. Esta copla veu do Grove. Mandouma Rosa, a Anaca, da Thenaisie, con música da Rianxeira. “Cala a boquiña, andá lixeiriña no esteas a protestar / que como abra-la boquiña mañá non vés traballar”. Si, as operarias da conserva facían canción protesta. E non o sabiamos. Quizá porque eran mulleres e estaban ocupadas nun dos oficios máis humildes da escala laboral. En Loita de clases e represión franquista no mar, Dionisio Pereira documenta, finais do XIX, a primeira folga da conserva en Vigo. A resposta patronal foi terríbel: Despediron as líderes, baixáronlles o soldo e prohibíronlles cantar! Mais a cidade toda foi á folga. Readmitiron as despedidas, houbo subida de soldo e seguiron cantado a gorxa rachada, volume brutal! 17 de xullo de 2019, “O son do Mar”, encontro de corais en Bueu. Tras da de Crecente e mais da de Vilaxoán, chegou a quenda da anfitrioa: A Poliocéana. Un chisco antes do final as voces femininas desapareceron da escena. Cando retornaron vestían mandilón e pano branco na cabeza: “La obreras de Massó son las que llevan la palma / con sus mandilones blancos y el gorro que le iguala”. Estrea mundial desta peza que lles aprendera Esperanza Freire. Nela, ao comezo todo é felicidade. Esta parte está en castelán: “Parecen blancas palomas cuando están en su labor. / Cuando viene una visita mucho le gusta al señor”. Mais axiña aparece a protesta -con ela a lingua galega- na figura do encargado: “Dicía un que xa morreu, / inda ha vir outro, inda ha vir outro / peor que eu”. Apoteose da noite. O humilde cántico das mulleres da conserva a campar, por fin, no alto dun escenario. Que soe ben forte o son da conserva! Grazas Esperanza (in memoriam) por tan fermosa revolución.