Sangue galego no Cantábrico contra o fascismo

Desde agosto de 1936, a costa vasca é acosada por unidades navais sublevadas, nestas datas estivais Donostia sofre os bombardeos do acoirazado España e o cruceiro Almirante Cervera. Pero as súas actividades van máis alá. A partir de setembro, con Gipuzkoa controlada polos rebeldes, o porto de Pasaia convértese na base de operacións dunha escuadrilla de bous artillados. Estes patrullan o Cantábrico na captura de mercantes que abastan as forzas republicanas do norte, e mesmo impiden a realización das máis sinxelas faenas de pesca. Todas estas accións levan o Goberno Provisional de Euskadi en outubro dese ano á creación da Mariña Auxiliar de Euskadi. O Goberno deposita a súa confianza en Joaquín de Eguia, que desde 1933 exerce como Subinspector de 2ª do Corpo de Servizos Marítimos e subdelegado marítimo de Bilbo. Nun principio a Mariña Auxiliar ten asignadas as tarefas básicas de protección dos pesqueiros que subministran a Bilbo de peixe, vixilancia costeira, escolta de mercantes e a limpeza de minas. Deste xeito bótase man dos bous da Pysbe (Pesquerías y secaderos de bacalao de España), onde centos de galegos traballaron arreo desde os inicios dos anos 30, e que precisamente foron utilizados por estes mesmos mariñeiros, adscritos ao sindicato da CNT "El Avance Marino" de Pasaia, para evacuar de Donostia o maior número de civís e milicianos posíbeis cando os sublevados entran na cidade. Os bous son reformados e artillados nos estaleiros Eukalduna. Nacen así o Gipuzkoa, Nabarra, Bizkyia e Araba. A toma do bou 'Virgen del Carmen' En decembro vai engrosar as ringleiras da Auxiliar o bou Virgen del Carmen, a partir de entón Donostia. O Virgen del Carmen resulta requisado en Ferrol polas forzas alzadas o 11 de agosto do 36; artillado no arsenal e en setembro xa serve na flotilla pasaitarra. Está comandado polo tenente de navío Javier Quiroga Pousada, conde de Villar de Fuentes, e natural de Vigo. Cabe sinalar que Javier Quiroga Pousada rexeita que a dotación do bou sexa confeccionada en exclusiva, ou na súa maioría, por falanxistas. Queremos sinalar esta peculiaridade porque resulta moi estraño dadas as directrices emanadas das autoridades militares golpistas polas cales as tripulacións dos barcos pesqueiros ou os bous artillados deben contar cun amplo número de falanxistas, gardas civís ou gardas cívicos entre as tripulacións. O Virgen del Carmen zarpa de Pasaia a noite do 4 de decembro de 1936. Chegada a madrugada o cabo Seoane Cortés (Santa Uxía de Ribeira), o cabo artilleiro Francisco López Rico (Ferrol) e o mariñeiro José Santiago Pérez (Santa Uxía de Ribeira) amotínanse e fanse co control do barco. Poñen rumbo ao porto de Bilbo arribando esa mesma madrugada na dársena de La Benedictina en Portugalete. Os amotinados receben a bordo autoridades militares e civís, incluso o cabo Seoane Cortés é recibido no hotel Carlton polo lehendakari José Antonio Aguirre, ao que agasalla cun sabre, un crucifixo e un cadro de prata. Todo propiedade do tenente Javier Quiroga. Á súa vez o primeiro presidente vasco fai o propio e agasalla ao mariño galego cunha pistola niquelada Xa temos sobre a mesa os bous que van formar parte da Mariña Auxiliar. A eles temos que engadir o destrutor José Luis Díez o destrutor Císcar, varios submarinos e unha serie de arrastreiros dedicados á retirada de minas. Como se recrutan as tripulacións desta sorte de armada? Até novembro as tripulacións destes barcos son as mesmas contratadas pola Pysbe, arredor de 164 homes auxiliados por artilleiros navais. O 10 de novembro de 1936 ábrese o período de inscrición para o Voluntariado do Mar. Poden inscribirse todos aqueles que poidan demostrar experiencia previa en traballos na pesca de altura ou de baixura e na mariña mercante cunha antigüidade de cando menos seis meses. Os cinco mártires galegos da Mariña Auxiliar Segundo datos facilitados polo investigador Juan Pardo San Gil, de 350 homes seleccionados das 3.000 instancias presentadas arredor de 10% son de orixe galega. A súa demostrada experiencia mariñeira vai ser unha baza importante para que se conte con eles. Só cinco deles van perder a vida nas augas do Cantábrico. O mecánico do dragaminas Goizeko Izarra, Víctor Cruz López (Bouzas), falece cando o navío bate cunha mina o 16 de xaneiro de 1937 a dúas millas náuticas de Castro Urdiales. O 18 de xaneiro de 1937, o arrastreiro Mari Toya acode para a recollida dunha mina detectada polo gasolino Pirulo a unhas cantas millas de Punta Lucero. Até o lugar acode a parella de arrastreiros en tarefas de dragaminas Jaimín e Mari Toya. Cando se atopan a escasos 150 metros da baliza o Mari Toya salta polos aires. En consecuencia deste accidente falecen seis tripulantes e son rescatados con vida catro. Entre os falecidos atópanse Manuel Basanta Rodet (San Cibrao, Cervo) e Tomás Blades Chans (Corme), patrón e mariñeiro respectivamente. Dos catro tripulantes rescatados das augas do Cantábrico tres deles son tamén galegos. O contramestre Antonio Refojos Igrexas de 39 anos e natural de Cangas do Morrazo; o cociñeiro de 30 anos José Bernardez Varela natural de Corme; e o mariñeiro Ramón González Rodet de 38 anos de Cangas do Morrazo. O 5 de marzo de 1937 vai ter lugar a coñecida como batalla de Matxitxako fronte ao cabo do mesmo nome. A batalla de Matxitxako constitúe un dos fitos dentro da Guerra Civil en Euskadi. A resonancia do combate desigual impresiona a prensa estranxeira e os rotativos de diferentes países fanse eco da nova e da xesta en augas do Cantábrico. Os bous Nabarra e Donostia enfróntanse en evidente desigualdade ao cruceiro Canarias. No transcurso da refrega falece o mugardés Francisco Fernández García. Segundo as palabras do oficial do Nabarra, Javier Olabeaga, "ao pouco tempo tivemos o noso primeiro morto. O engraxador, Fernández, alcumado "O Cubano", atopábase vendo o combate, detrás da ponte xunto á cheminea, no medio do caldereteiro, Eliseo Fernández, e do mariñeiro Sabino Uriarte, moi preto do capitán, que se achaba observando con prismáticos, cando un anaco de metralla o segou". Os galegos do 'Nabarra' O desigual combate esténdese máis dunha hora na que a tripulación do Nabarra dá mostras dun arroxo e unha tenacidade admirábel. En varias ocasións ábrense e féchanse as válvulas de fondo segundo o devir do combate para así afundir o barco e que non caia en mans inimigas. O pontevedrés Antonio Álvarez Domínguez, tamén tripulante do Nabarra, resulta falecido. Descoñecemos as circunstancias, aínda que ben puido ocorrer o seu fatal desenlace no derradeiro impacto artilleiro que se aloxa na sala de máquinas ocasionando estragos entre a tripulación e o casco do bou. Os sobreviventes prenden lume aos restos do bou e abandónano en txalupas. Posteriormente son capturados polo Canarias. Entre eles cae prisioneiro o caldereteiro, Eliseo Fernández Muñiz, da Pobra do Caramiñal. O valor amosado pola tripulación do Nabarra impresiona sobremaneira o comandante do Canarias Salvador Moreno, e o capitán de corbeta, Manuel Calderón. Ambos os dous interceden ante o Generalísimo polos superviventes cando en Donostia son condenados por un tribunal militar á pena de morte. Debido ás xestións mencionadas finalmente son indultados. A Mariña Auxiliar de Euskadi tan só apresta aptos para o servicio dous bous logo da batalla de Matxitxako. As tarefas a realizar case que se reducen á escolta de mercantes, sobre todo británicos, dispostos a burlar o bloqueo da armada franquista. Os restos da Mariña Auxiliar de Euskadi Os restos da Mariña Auxiliar concéntrase en Santoña (Cantabria) tras a perda de Bilbo o 19 de xuño do 37. Algunhas das tripulacións son substituídas en agosto por mariñeiría local e moitos dos navíos pasan a depender xa da Mariña da República. É a fin deste peculiar corpo da Armada republicana. Para moitos dos galegos que forman parte da Mariña Auxiliar non remata aquí a guerra. Tras a caída da fronte norte, moitos deles trasládanse a Catalunya e pasan a formar parte do Corpo de Carabineiros do Mar. A citada unidade créase en 1938 logo de que en abril as tropas fascistas partan en dous o territorio republicano, chegando até o Mediterráneo. A perentoria necesidade de enlazar as dúas zonas trae consigo o nacemento dos Carabineiros do Mar. Neste corpo encádranse arredor de 200 mariñeiros que veñen de servir na Mariña Auxiliar de Euskadi. Entre eles Antonio Sánchez Ferrol (A Pobra do Caramiñal). Van ter á súa disposición unha variada frota de barcos, iates e lanchas para exercer o seu labor. A maiores van ocuparse de tarefas de vixilancia tanto no mar como nas instalacións portuarias. Perdida a guerra Antonio Sánchez acaba interno nos campos de Saint Cyprien e Gurs, o campo vasco. En Gurs tamén dan cos seus osos outros mariñeiros que serviron na mariña vasca como Aurelio Centeno Chans (Ponteceso), Eladio Cruz Franqueira (Vigo), Rafael Láncara (Santa Uxía de Ribeira), Juan Pérez Olveira (Ribeira), Manuel Saleta Rúa (Corme) ou Manuel Torrado Varela (Corme).