Soberanía enerxética e renovables

O recente acordo entre Chile e a Unión Europea (UE) vén de asegurar o fornecemento dun material crítico como o é o litio, un dos minerais chave da transición enerxética xunto con outros como o cobre, o níquel, o cobalto, o manganeso ou o cromo. De feito, Chile é o principal provedor de litio da UE, xa que achega o 78% do total consumido, do mesmo xeito que o 85% do niobio é brasileiro, o 68% do cobalto provén da República Democrática do Congo ou o 99% das terras raras lixeiras e pesadas empregadas na UE proveñen da China. Os Estados membros da UE somos dependentes da importación de 30 materias primas, que a propia Comisión Europea denomina como "críticas". Son así definidas pola escaseza de reservas en territorios europeos e polo papel chave que xogan na transición enerxética: sobre elas aséntase a fabricación de infraestruturas e compoñentes tecnolóxicos vencellados coas enerxías renovables e co almacenamento eléctrico (baterías). As previsións apuntan que a UE precisaría en 2030 até 18 veces máis de litio e 5 veces máis de cobalto para satisfacer a demanda de baterías e almacenaxe, fundamental para o desenvolvemento do vehículo eléctrico, o almacenamento eléctrico e o sistema eléctrico renovable. A auréola que teñen as enerxías renovables como facilitadoras da soberanía enerxética é correcta, pero en parte, depende do enfoque. Ser independentes a nivel enerxético implica deixar de pagar por importar recursos doutros Estados para dispoñer de enerxía, reducir a fuga de rendas cara ao exterior e basear o consumo enerxético no uso de recursos propios. A transición enerxética nos territorios debe ser compensada Pois ben, se falamos de xeración de electricidade, empregar enerxías renovables permite desconectarnos da importación dos combustibles fósiles contaminantes dos que non dispoñemos. De igual forma, se o sector do transporte logra implantar o vehículo eléctrico, reduciríase a dependencia da gasolina e gasóleo e consumiríase unha electricidade obtida principalmente de fontes renovables. Contrapartidas Porén, se analizamos como de independentes somos a nivel europeo á hora de fabricar a tecnoloxía necesaria para obter os compoñentes e estruturas relacionadas coas enerxías renovables (aeroxeradores, paneis fotovoltaicos, baterías, tecnoloxías dixitais, entre outros), podemos afirmar que dependemos totalmente da importación de materiais críticos doutros estados. Repítese, por tanto, a fuga de rendas, só que noutro elo, o das renovables, aparentemente axentes facilitadores da soberanía enerxética. Pois ben, esta situación é o suficientemente grave como para preocuparse, xa que afecta tanto á capacidade como á autonomía dos territorios á hora da toma de decisións relacionadas coa transición enerxética, chegando a poder atrasala ou frustrar as planificacións dos Estados. Outro elemento, que debe entrar na análise e non se debe obviar, é o de como se obteñen estes recursos minerais. Precisamente este punto é o que están a negociar presidentes como Lula cos líderes europeos. Dende a UE enténdese que a obtención dos recursos nos países americanos debe ser sustentable e estar baseada na circularidade, polo que nos acordos inclúese a compensación polas afectacións ambientais, sociais e paisaxísticas que ten este proceso. A óptica europea asume, por tanto, que as afectacións derivadas da transición enerxética nos territorios deben ser compensadas. E esta compensación non debe vincularse con esmolas, onde unha parte, con condición de necesitado precisa da axuda de outro, que dá unha pequena parte do que lle sobra. Non. Trátase de poñer en valor o que cada parte achega. Dun lado os recursos desexados do territorio (naturais, sociais, económicos), precisos para sentar as bases do futuro da economía neutra en carbono e que teñen un claro valor económico que é posible estimar. Doutro, os impactos que esta actividade achega polo acceso a estes recursos. Algúns destes impactos son negativos, e derivan da afectación do territorio, do patrimonio e da paisaxe, entre outros, e deberían ser sumados á compensación. Igualmente existen impactos positivos, e están relacionados coa xeración de rendas directas e indirectas e coa actividade económica derivada. Mais igual que os impactos negativos son asumidos e fican no territorio, non se pode dicir o mesmo dos positivos, que practicamente dependen do compromiso e responsabilidade social de cada empresa co territorio. Corrixir isto, e lograr pasar de pequenas esmolas a unha contraprestación xusta é responsabilidade das Administracións. "Amiguiños, si, pero...".