Os portos pesqueiros galegos no centro da economía azul

A xeografía portuaria galega caracterízase por un elevado "minifundismo" e por unha forte vocación pesqueira, aínda que na actualidade a maioría dos portos son espazos multifuncionais nos que se produce unha progresiva diversificación-terciarización derivada da incorporación de usos náutico-deportivos, turísticos, comerciais e lúdicos, algúns deles non estritamente portuarios. Os portos galegos teñen gran relevancia, non só na estrutura socioeconómica do país, senón tamén no sistema urbano e territorial, pola grande influencia que o seu desenvolvemento funcional ten nas vilas e cidades circundantes. O sistema portuario galego está formado por 128 portos, baixo a xurisdición de Portos de Galicia, a excepción dos seis maiores –Vigo, Marín, Vilagarcía, A Coruña e Ferrol e San Cibrao– de titularidade estatal, cualificados como portos de interese xeral, e xestionados por cinco autoridades portuarias dependentes da Administración central. Modernización Desde finais do século XX produciuse un importante crecemento da superficie nos portos especializados nas actividades pesqueiras, a pesar da crise deste sector. Deste modo, en Galicia a maioría dos portos pesqueiros experimentaron procesos de ampliación e diversificación, recualificación e modernización, nun contexto de caídas relevantes no emprego e na produción do sector, e especialmente no número de barcos. Este aparente paradoxo deriva basicamente dun dobre conxunto de factores. Por unha parte, a pesca é un sector chave da sustentabilidade das comunidades costeiras, e os portos forman parte do patrimonio cultural mariñeiro e da identidade marítima. Doutra parte, o outro gran conxunto de factores atópase nas axudas aos portos no marco da Política Pesqueira Común. Aínda que non todo investimento realizado provén destes fondos europeos, o seu impacto foi elevado, e nas tres últimas décadas financiaron intervencións destinadas a conseguir que os portos fosen elementos dinamizadores e modernizadores das actividades vinculadas ao sector. Desde 1994 estas axudas permitiron a construción de dársenas, peiraos, embarcadoiros, ramplas e varadoiros, que incrementaron a superficie e melloraron as condicións de atraque e descarga. Por outra parte, dotaron os portos de máis e mellores lonxas, fábricas de xeo, instalacións frigoríficas, surtidores de combustible ou edificios auxiliares para o almacenamento de aparellos e para servizo dos comercializadores de peixe. A partir de 2007 prestouse especial atención á mellora da xestión dixital das actividades pesqueiras e ás medidas para favorecer a eliminación de descartes e ao almacenamento e tratamento dos residuos e do lixo recollido no mar. No período 2014-2020 proseguiuse coa modernización das instalacións, especialmente as lonxas e os equipamentos e servizos a usuarios, e continuaron os investimentos para dar cobertura aos servizos ambientais. Faise urxente contar cunha estratexia de país que oriente os investimentos e mais o crecemento azul dos portos galegos como sistema Pesca sostible Pero este crecemento dos portos non correspondeu coas necesidades de crecemento no sector senón que foi impulsado pola dispoñibilidade de fondos, e tampouco foi planificado nin ordenado a escala rexional, polo que se perdeu unha oportunidade de pensar estratexicamente o crecemento dos portos en tanto que sistema, desde un enfoque rexional, cos obxectivos da especialización, a mellora da competitividade, e sobre todo da contribución ao desenvolvemento dunha pesca sostible, tanto no segmento da pesca artesanal como no da industrial. Na actualidade, os novos fondos e a axenda estratéxica da UE consideran prioritario seguir traballando nos portos para convertelos en centros de Economía Azul, pero os fondos dispoñibles vense reducidos e limitados ás actuacións de renovación de equipamentos e servizos obsoletos, á incorporación de novas tecnoloxías e de enerxías eficientes e de baixo impacto, ou para contribuír a facilitar a obriga de desembarcar todas as capturas, incluídas as non destinadas ao consumo humano, e a mellorar a trazabilidade dos produtos da pesca e a eliminar os descartes. Algúns portos, como os de Vigo ou A Coruña, teñen ou traballan no deseño de estratexias de economía azul, que buscan un crecemento socioeconómico dando prioridade ao respecto ao medio. Pero faise urxente contar cunha estratexia de país que oriente os investimentos e o crecemento azul dos portos galegos como sistema, e onde tamén se establezan as directrices comúns que deben rexer os Plans especiais de ordenación portuaria, para ordenar as diversas actividades portuarias e favorecer a integración porto-cidade.