Malthus en Galicia, no contexto español

Aló polo ano 1798 Robert Malthus escribiu o seu soado Ensaio sobre a poboación (que cito polas páxinas da edición do ano 1993 de Altaya, Barcelona) preocupado polo progreso da humanidade. Poucas obras ían a ser tan polémicas e descualificadas coma esta. Keynes sería un dos escasos defensores de Malthus no seu célebre esbozo biográfico deste autor do ano 1933. Interésame traer aquí, dous séculos despois, unha relectura do traballo de Malthus para amosar, iso espero, a súa utilidade para entender a nosa situación actual no que se refire á poboación. Pois se ben é certo que Malthus debuxaba un conflito inevitable entre unha poboación humana que medraba, por caso cada 25 anos, en progresión xeométrica (1, 2, 4, 8...) e uns recursos alimentarios que medrarían en progresión aritmética como moito (1, 2, 3, 4...), non deixaba de anotar situacións nas que a poboación ou os alimentos poderían facelo de xeito singular. Centrareime na poboación. Se ben consideraba que, como sucedía daquela nos Estados Unidos, a poboación tiña unha tendencia a duplicarse cada tres décadas (o que sería un grave problema de xeneralizarse a nivel mundial; e certamente duplicouse nos cincuenta anos que van de 1970 a 2020 pasando de catro mil millóns a oito mil), xa daquela non se lle escapaba que en Europa "algúns países teñen unha poboación completamente estacionaria e outros mesmo minguante" (páxina 82 da citada edición). Por iso ten para nós importancia singular coñecer as razóns que para Malthus podían explicar que aquela tendencia non se cumprise. Distinguía o que el chamaba obstáculos positivos dos que eran preventivos. Un obstáculo positivo serían as carencias sociais e económicas que favorecesen a emigración ou a mortalidade, dúas forzas que evitarían que a poboación dun país medrase. Pero tamén facía especial énfase na redución dos fillos en cada parella a causa ben da "aprehensión diante das dificultades que supón manter unha familia " (páxina 99) ou para non "reducir os gastos e ter que privarse dalgunhas caprichosas diversións " dos proxenitores (páxina 83). En resume: en troques de duplicarse a poboación en trinta anos (pasando dun índice 100 a 200) podería suceder que non pasase moito dos 100 ou mesmo baixase se a emigración, as dificultades para manter unha familia ou evitar ter que privarse doutras satisfaccións se combinasen nun país concreto. Galicia non se moveu en 30 anos dos 2.700.000 habitantes, pero tería que ter 600.000 habitantes máis de seguir a tendencia media española Evolución da poboación Malthus falaba así da Europa de 1800. Vexamos que sucedeu no Reino de España entre 1990 e 2020: en trinta anos. Tal como el dicía, a tendencia está moi lonxe de ser de duplicación, pois se en 1990 era 100 (con 39 millóns de habitantes) en 2020 era de 122 (con apenas 47,5 millóns). Nada que ver con aqueles Estados Unidos de 1800 ou coa tendencia da poboación mundial actual. Claro que dentro do Reino de España hai situacións ben diferenciadas. Temos comunidades como Illas Baleares, Canarias ou Murcia que aumentaron a poboación nun 50% (pasaron de 100 en 1990 a 150 en 2020), daquela con aumentos moderados de poboación. E temos outras (como Asturias, Castela León, Galicia ou Estremadura) que non superan aínda o 100 30 anos despois. Comunidades nas que a emigración e as dificultades para manter unha familia están a ser determinantes. Galicia ou Estremadura combinan un longo alento de emigración cunha baixa natalidade polas dificultades para manter unha familia e, como resultado, a súa poboación é practicamente estacionaria. Galicia non se moveu neses trinta anos dos dous millóns setecentos mil habitantes, pero tería que ter seiscentos mil habitantes máis de seguir a tendencia media española. Galicia minguante Asturias, Castela León e Estremadura son as comunidades ás que máis nos asemellamos no declive demográfico segundo razoaba Malthus, mentres que outras como Baleares, Canarias, Murcia ou Madrid (ou o conxunto do Reino de España) teñen un dinamismo demográfico positivo gracias á inmigración e as maiores probabilidades de emprego e ingresos para manter unha familia. En calquera caso podemos concluír que Galicia, no contexto español dos derradeiros 30 anos, está da beira dos territorios que expulsan poboación e dos que se teñen dificultades para manter unha familia. E moi distante daqueles outros que non sofren esas carencias, reciben moita inmigración e, podendo ter máis descendencia, priorizan outros obxectivos na súa vida. Esta Galicia minguante mesmo así seica é o país das marabillas para os Rueda-Feijóo (ou Rajoy, ou Fraga, ou...). Eu, pola contra, penso que outra Galicia é posible.