O atraso económico da Galiza

Hai 50 anos da primeira publicación do libro do profesor Beiras que leva este título por todos coñecido. Neste medio século moito cambiou o noso país, ao igual que o sistema económico mundial. Apareceron novos mecanismos de relación e dominación económica, e tamén novas superestruturas globais. Cambios tecnolóxicos trouxeron cambio nos prezos relativos dos factores de produción e novos patróns de especialización. Transformáronse os equilibrios xeopolíticos, desaparecendo algúns bloques e xurdindo novos xogadores dominantes no taboleiro das relacións estratéxicas internacionais. Globalizáronse os procesos de acumulación e circulación de capital e sobrepasáronse os límites ambientais, tanto nas aceleradas (a maior ritmo que as capacidades naturais) extracción de recursos e expulsión de residuos como na inserción de substancias que os ciclos biolóxicos non poden metabolizar. Loxicamente, o texto do 1972 do profesor Beiras non incorpora eses cambios na súa narrativa do atraso económico do noso país, pero a análise estrutural realizada é perfectamente útil para comprender a situación económica que sofre a sociedade galega na actualidade. Non é este o momento de revisar todo o contido da obra. Só quero mostrar que se observamos a Galiza desde un prisma sistémico como unha totalidade agroman as "estruturas subxacentes" identificadas polo profesor Beiras para identificar as causas dos problemas socioeconómicos (e ambientais) que padece a cidadanía galega. É a sociedade rural quen está a contribuír á descarbo-nización da economía Unha desas estruturas subxacentes e a "drenaxe do excedente xerado en Galiza". El, no 72, referíase sobre todo ao excedente xerado pola sociedade rural e identificaba mecanismos no ámbito da produción, coa expansión dun modelo de matriz industrialista e mercantilista que afogaba as labregas; no da circulación, cunha verticalización dos circuítos comerciais que esmagan os labregos, e nas "instancias superestruturais", as políticas públicas configuradas para favorecer e acelerar a drenaxe dese excedente xerado en Galiza. Modelo enerxético Vou dar un salto e ir ao sector enerxético galego, especificamente ao sector das enerxías renovábeis. Non sempre é explícito, pero desde o Observatorio Eólico de Galicia hai décadas que o dicimos: é a sociedade rural, por usar o concepto de profesor Beiras, quen está a contribuír á descarbonización da economía. Os encoros hidroeléctricos e os aeroxeradores non se colocan nin en Monte Alto, nin en Coia, nin en Seixalvo ou Belvis. Sitúanse en Ourol, en Vilariño de Conso, en Muíños, en Chantada ou en Vila de Cruces. No ano 1968 xa había 1.900 MW de grande hidráulica instalados nos ríos galegos e 2.800 dez anos despois (3.150 en 2008 e 3.440 en 2018). Produción masiva de electricidade que non estaba destinada a alimentar os procesos de produción nas vilas galegas, e tampouco, por certo, a dar servizo eléctrico aos que viviamos perto desas instalacións. Hoxe temos case 4.000 MW de potencia eólica tamén instalada en zonas rurais. Acaso é tan difícil de detectar o carácter "periférico" deste modelo? Na sociedade rural prodúcense inxentes cantidades de enerxía eléctrica que non permiten corrixir os seus problemas estruturais (o do abandono poboacional, xa identificado polo profesor Beiras, o abandono das terras, os incendios forestais...) pero tampouco xeran unha estrutura industrial nas vilas e nas comarcas do país que se beneficien desa abundancia relativa de enerxía eléctrica barata. Frear e redistribuír os excedentes que xera a sociedade rural require de mudanzas no ámbito das superestruturas, no ámbito das políticas. E as enerxéticas son unha delas. Quen non se deu conta aínda que conforme aumenta a distancia entre o punto de produción e o punto de consumo de electricidade hai un custo enerxético e económico extra (5-10%)? Recoñecelo podería xerar un fondo social e ambiental para apoiar a cidadanía rural que "come" todos os efectos externos das centrais renovábeis (néboas, barullo, paisaxes transformadas...). Como non recoñecer que na Galiza existen case 3.000 entidades sociais que xestionan 25% do seu territorio e poderían ser actores principais do novo modelo enerxético de xeración distribuída con autoconsumo compartido. O profesor Beiras, no ano 2006, no primeiro congreso de Agroecoloxía de Galiza en Lugo dixo: "Son demasiado vello para crer que por outros métodos [distintos aos da "soberanía política suficiente"] imos poder ter algo que nos sirva de trebello para poder tomar decisións con liberdade en cuestións políticas claves e cruciais, con proxección nos distintos planos de acción cívico-política, asociativa e participativa, idiomático cultural e xurídico política". A sociedade galega, a rural e a urbana, ten folgos de mocidade para exercer toda a súa potencia transformadora e evitar que os excedentes xerados flúan por "canos que levan toda a nosa enerxía aos motores do capitalismo dominante".