Fogo en Betanzos!

A Farmacia Couceiro de Betanzos é un templo, a botica máis antiga da Galiza. Pero para o deseño debe ser tamén un lugar venerábel. Sen saír deste emprendemento podemos seguir a historia do marketing e do deseño gráfico, desde a sinxela etiqueta, que consigna a existencia dunha fábrica (1844) á aparición dunha marca de produto (1896) e finalmente á creación da marca dunha empresa (1921), mesmo cun logotipo específico. O 'fogo' xa ardía neste mesmo lugar en 1719, cando Alonso Bermúdez de Castro vendía substancias de farmacia aos seus colegas. Achégome pois ao número 8 da rúa dos Prateiros con veneración e Viruca e María, a actual Couceiro a rexer a botica, a novena xeración, aténdennos con agarimo e o orgullo de saber que en poucos sitios hai o que elas conservan. Eu veño xa moi avisado polo artigo "Aproximación a la historia de la Farmacia del Doctor Couceiro Serrano" de X. Mª. Veiga Ferreira e C. Fernández Fernández, Anuario Brigantino, nº 13, 1990. Nas vitrinas do cuarto do escritorio buscamos a prancha de cobre, uns 20 x 30 cm, que vén sendo a matriz dunha das etiquetas máis antigas que coñecemos dun produto galego. A carón, o retrato de Cosme Antolín Serrano, que montara alí mesmo a Fábrica de Cremor. O retrato, pintado por José Balaca (1810-1869) en 1844, indica que a prancha pode ser do mesmo ano e autoría, pois sábese que Balaca alternou os retratos cos gravados á augaforte. Existe tamén na colección familiar outro cadro de Balaca, cunha escena de traballo na fábrica e, por Fernando Pereira e José Sousa ―Anuario Brigantino, nº. 17, 1994― sabemos que Balaca estivo ese ano en Betanzos coa súa dona galega, quizais de paso para Portugal onde o pintor liberal se exilia. A etiqueta, ateigada de debuxos do instrumental de laboratorio, non é aínda de marca ningunha, refire só a 'Antigua y acreditada Fábrica de Cremor' e ao seu emprendedor. Reparamos despois no folleto explicativo das virtudes da Pomada de Fuego. Que nome poderoso! Velaquí unha marca creada para un produto específico: medicina veterinaria que promete atallar as doenzas máis comúns do gando cabalar e vacún. Sabemos que Fermín Couceiro xa a comercializa en 1896, ano no que recibe un premio nunha exposición en Lugo. O folleto, deseñado coa retórica visual decimonónica, posterior a 1900, céntrase no tópico de acreditar as medallas recibidas nas exposicións comerciais, e en mostrar o propio produto. O folleto ten pé de imprenta de Roel, pero alén de impreso, foi quizais tamén deseñado e gravado na propia litografía de Manuel Roel, fundador da imprenta en 1872, á volta de Cuba, onde probabelmente traballaría nas requintadas prensas litográficas que atendían as fábricas de puros habanos. Pois quizais debamos atribuír tamén a Roel o deseño das etiquetas e envurullos dos produtos Huel, que presentan a virtude de fixar un logotipo para a marca, cun deseño que bebe das correntes da 'arte nova', con plena potencia aínda na Galiza dos anos vinte.

Fogo en Betanzos!

Luz en La Noche

Falar aos ollos

Paisaxe gasosa

Malingre marca

Cartas explosivas

Un punto colorido

A arte de escribir

As pedras que falan