“Temos un problema de ‘branding’, non temos marca, e todo o que se exporta galego acaba sendo español”

- Volveches este verán a Galiza para ofrecer un recital. É iso o que fan os poetas emigrados?
- É o que tento facer, eu veño dúas veces ao ano, no verán e no Nadal e, de paso, fago todos os recitais que podo. Desta vez só puiden facer un, no Chan da Pólvora, porque tiven unha xira moi intensa no norte de Alemaña, nun proxecto chamado CROWD, e voltei pero completamente sen voz. 

- O teu poemario ‘Bazar de traidores’, a parte de gañar o Premio Afundación no seu día, vén de ser reeditado por Barbantesa, cousa non moi habitual.
- Isto foi magnífico, porque publicar poesía non é un negocio. Porque este libro publicouno o Clube Pen de Galiza en colaboración con Afundación e a Xunta. É unha tiraxe modesta, pero o premio ten moi boa acollida e esgotouse a tiraxe, pero tiven a sorte de que en Barbantesa interesoulle reeditalo, cambiamos a capa e incluín un epílogo, que son os apuntamentos do discurso que dei na cerimonia de entrega, na que dei bastante caña en plan político. Algo había que facer, unha persoa que vive no estranxeiro e que aínda por riba é poeta, unha persoa bastante invisible no mundo diario, así que para un día que me puxeron aí a falar, pois tentei dicir algo con sentido. 

- Este é o teu terceiro libro como Elías Portela. Tes publicado dous como Elias Knörr en islandés, non?
- Si, ‘Sjóarinn með morgunhestana undir kjólnumo’, que en galego é “Mariñeiro con cabalos matutinos baixo o vestido”, e estoutro pequeniño é ‘Greitt i lilyum’, que sería algo así como “Pagado en lirios”.

Independentemente da calidade dos meus textos, se eu tivera usado o meu nome inicial, tería caído na condescendencia e non tería repercutido nada o que eu fixen

- Como te sintes máis cómodo, como Portela ou como Knörr?
- Depende moito de onde e para que. Cando comecei a usar Elias Knörr realmente foi como heterónimo. Digamos que non existía e tiña outra función e outra personalidade, o que pasa é que afectoulle moitísimo á miña poesía, de feito cando saquei ‘Cos peitos desenchufados’ aí hai un diálogo e o prólogo está asinado polo señor Elias Knörr. Pero para certo tipo de poesía prefiro a Knörr, e logo en Islandia son Knörr, non Portela.

- Por que?
- Por unha razón dobre. Por unha banda, a parte do pseudónimo, era medio agocharse, porque eu quería publicar en segredo e, sendo de orixe estranxeira, quería evitar a condescendencia e os prexuízos. Porque a lingua aquí a lingua pode ser un factor moi definitivo ou moi definitorio. E como o meu xeito de usar a lingua non é o máis común. E quería que os textos fosen valorados polo que son,  non por de quen veñen, e quería ademais meter unha especie de cabalo de Troia para demostrar que realmente a literatura de inmigrantes tamén é posible en Islandia. Que non se estea a dar, é un problema da sociedade, pero é factible. E, sinceramente, se eu tivera ido desde o primeiro momento como Elías Portela a vender os meus poemas, tería sido a cousa moito máis doada, pero o status que conseguín non o tería conseguido. Porque sería un estranxeiro, entón quedaríase no anecdótico. Eu, no momento no que se fixo público o meu nome real e a miña cara, xa me convidaron a ler poemas na Biblioteca Nacional, na Casa-Museo de Laxness, o premio Nóbel islandés, coa Cidade Literaria da Unesco… Quero dicir, eu saltei da nada a xogar en Primeira División, e conseguino única e exclusivamente por estar baixo o pseudónimo. Xa sei que soa mal, pero independentemente da calidade dos meus textos, se eu tivera usado o meu nome inicial, tería caído na condescendencia e non tería repercutido nada o que eu fixen. 

O mero feito de publicar en galego é un acto moi político e de resistencia

- Que diferenza hai entre ser poeta en Galiza e en Islandia?
- Non sei, é que ás veces digo, non hai tanta, pero son as dúas caras da mesma moeda. Ambas linguas son indoeuropeas, entón non hai moitas diferenzas. Culturalmente se cadra non tanto. Estamos moi unidos en ambos os dous sitios á Idade Media, temos un pasado de literatura medieval moi importante, vimos dunha sociedade moi rural, onde durante moitos séculos e aínda hoxe segue moi marcada polo caciquismo. Se non non se explican os escándalos políticos e económicos que aínda están a saír. Desde o punto de vista da responsabilidade política, en Galiza escribir en galego é un verdadeiro acto político. O mero feito de publicar en galego é un acto moi político e de resistencia. E é algo moi necesario. En Islandia directamente non o é tanto, vivimos nunha tremenda diglosia. 

- Ah, si? Cal é a lingua de poder aí?
- En teoría é o islandés, pero pasouse do colonialismo danés á ocupación inglesa e logo Estados Unidos. A súa base militar estivo aquí e dun xeito máis sutil aínda segue a estar. Pensa que a comezos do XX vivíase en pallozas practicamente, e pasouse á modernidade que chegou cos americanos. Este autoodio que estaba aí desde o colonialismo, ás veces maniféstase de forma inconsciente no feito de que desbotan todo o islandés porque está conectado a unha realidade e a unha vida moi difícil, e ábreslle as portas a todo o que veña de América. A cultura aquí cotiá e pop é moi norteamericana. E grande parte da súa vida acontece en inglés. 

- E como lingua de rúa funciona o inglés?
Si, mesmo entre islandeses. E ninguén agarda que un estranxeiro fale islandés. Moito menos os turistas, porque o boom turístico aquí é terrible. Ás veces fai falla osíxeno. 

- Que temos que aprender de Islandia a nivel cultural, un país que con tan poucos habitantes ten moitos referentes culturais a nivel internacional, tanto na literatura como na música, por exemplo?
- O maior problema que ten Galiza é unha fronteira bastante estúpida co Estado español, todo o galego que ten éxito internacional non se recoñece internacionalmente como galego, pasa inmediatamente a ser español. E cando algo que se fai en lingua galega, unha novela, ou o que sexa, existe este problema, que se non te traducen primeiro ao castelán, ninguén che vai prestar atención. E o sistema literario español… eu non vou ir petar a esa porta. E polo que me contan non é nada doado. Nese aspecto algo que vas facer como galego case morre antes de nacer. É un problema moi grave, sobre todo se decides ser escritor. Hai que levar a bandeira galega por diante: tanto ten se ten o escudo, a serea, unha estrela ou un nunca máis. O importante é levar a bandeira, como se é a sueva, tanto me ten. Temos un problema de ‘branding’, non temos marca, e todo o que se exporta galego acaba sendo español. 

- Está claro, non temos estratexia de promoción internacional. 
- E nos mercados onde hai tantos galegos, América Latina, por exemplo, aí temos uns mercados bastante grandes para exportar sen moita dificultade como cultura galega. Non sei se se fai, pero se se fai non se está a facer dun xeito abondo eficiente. Mentres, Islandia forma parte dos países nórdicos nos que existe unha política de darlle voz a cada unha destas nacións. Os groenlandeses e os Sami quedan un chisco de lado, pero Islandia é bastante importante neste mundo e iso repercute en que tamén vai ter máis impacto en Europa. 

- Volvendo a ti como poeta en Islandia, a estas alturas xa estás recoñecido como un dos máis destacados na actualidade. 
- Aquí hai poetas moi bos que levan décadas publicando libros de primeira categoría, así que quero poñerme humilde (risas). 

- Ti aí traballas como tradutor, non?
- Si, agora mesmo estou facendo unha tradución dunha obra de teatro do valenciano ao islandés, e rematando de verquer outra novela islandesa ao galego para Rinoceronte. Tamén traducín bastante para Alfaguara en español, para Salamandra. Pero tamén dou clases de islandés para refuxiados e tamén para persoas en asilo político. 

Islandia está igual ou peor que antes. Toda a especulación que había antes estivo como tres anos agardando e agora está todo reciclado no turismo e nos hoteis

- Non só escribes en galego e islandés. Tamén en español, inglés, italiano…
- Si, pero nesas linguas non publico.

- A nivel de vida como é vivir nun país que deixou caer os seus bancos e que o 100% da xente é atea. Islandia convertiuse nun mito para a progresía do sur de Europa nesta crise…
- É que iso non é para nada certo. Islandia por constitución é luterano-evanxélica. Unicamente nos últimos anos o movemento ateo está a manifestarse bastante. 

- Aquí popularizouse hai pouco unha nova que dicía que todos os islandeses son ateos. 
- Non, nin de coña. De feito, aínda a día de hoxe mencionar asuntos de igrexa pode poñer unha faísca no polvorín. E o dos bancos… Islandia pagou toda a débeda, e os bancos nacionalizáronse dun xeito non moi legal. Os banqueiros non están no cárcere e, a finais de novembro, saíu o asunto no Parlamento para privatizar os bancos de novo. Islandia está igual ou peor que antes. Toda a especulación que había antes estivo como tres anos agardando e agora está todo reciclado no turismo e nos hoteis. É unha pasada. Non se pode atopar alugueiros a prezo digno. Botan os propios islandeses da casa porque prefiren coller turistas. E no centro da cidade xa non se pode vivir, cada vez hai menos tendas normais. Todo son tendas de souvenirs. Fálase moito da música, e é superfodido porque locais de concertos pechan porque se queren abrir hoteis en todas partes. E a cultura precisa de lugares físicos.