"Leo en los periódicos que el escritor gallego Suso de Toro ha escrito, no sé si por devoción o por encargo, una biografía de la lideresa del BNG”, escribe Juan Soto no ABC. E aínda apunta: “Es extraño que la edad de la señora Pontón y su curriculum den para una biografía.”
Efectivamente, unha persoa dos anos de Ana Pontón non se encontra nese momento de repasar o vivido, aínda lle falta antes de pararse a ollar atrás. Descubrindo Ana Pontón non é unha biografía, é o retrato dunha política e tamén é un relato das dificultades vividas por unha organización. O relato de como foi cuestionada a propia existencia do nacionalismo galego e de como saíu fortalecido e anovado da crise.
E con dicir iso xa dou por contestada a pregunta implícita nese “no sé si por devoción o por encargo”, do artigo citado. Escribín ese libro por devoción a certos ideais e a unha causa, a do meu país. Fíxeno seguindo a miña natureza, que xa me criticou hai ben anos nese mesmo xornal madrileño un teórico da dereita española lamentando o meu “militantismo” impropio dun intelectual. Penso que se debe aceptar ese concepto e esa palabra e tamén que debera ir acompañada dun debate sobre a lexitimidade ou non dos modos de estar na sociedade dun intelectual, mais este non é o lugar nin momento.
Tiña razón aquel intelectual de dereitas, eu era, e son, militante. Ás veces con militancia partidaria e outras veces sen ela, recoñezo esa evidencia. Outro conto xa é que el non quixese verse tamén nese espello: un intelectual, da dereita.
"Un intelectual"
O que non sei se acabei sendo “un intelectual”, porque nunca aspirei a iso. Quixen ser escritor de obra literaria, non se me ocorreu o de existir socialmente como intelectual. Entre outros motivos seguramente porque daquela os únicos intelectuais no horizonte eran xente como José María Pemán, que nos falaba desde a TVE en branco e negro. O que si practiquei desde rapaz foi someter a realidade que me envolvía a crítica e utilizar a palabra para cambiala. Iso é ser “intelectual”? Eu prefiro dicir que é practicar a cidadanía. É interesante iso de ser intelectual, hai uns requisitos establecidos? Ter unha oposición ou título académico? Escribir nalgún medio de prensa? É máis intelectual quen escribe nun medio de Madrid que quen o fai nun xornal “de provincias”? Hai oposicións? Deixemos esas cuestións para os intelectuais.
Ese libro é declaradamente militante, o autor pon o oficio de escritor e os seus criterios ao servizo dunha figura da política, na que encarna unha estratexia histórica nun momento determinado. Porque as estratexias políticas existen a través das organizacións e estas teñen dirixentes e comunícanse socialmente a través de persoas concretas. E habería que esforzarse moito en negar unha evidencia: a sociedade galega olla con atención e simpatía esa figura que dá hoxe rostro ao BNG, un logro desa organización. Pontón é un evidente bandeirín de enganche para moitas persoas que nunca antes atenderon o que dicía o nacionalismo galego.
Evidentemente, ese libro feito non por encarga senón por devoción non lle vai gañar lectores nin simpatías ao autor. E como está ao servizo dunha idea do país e dunha estratexia política concreta non vai gozar tampouco de moitas mostras de cariño. Cando un actúa sempre corre o risco de equivocarse, mais pagou a pena escribilo polo que encontrei. Non me equivoquei coa personaxe nin coa idea.
Experiencia coa política
Aínda que nunca exercín a política de forma institucional, teño unha experiencia previa coa política e tamén con figuras da política que podo cualificar de intensa e extensa. Ademais de practicar a militancia de base, antes e despois de Franco, coñecín practicamente todas as figuras do galeguismo, da esquerda e do nacionalismo galego e tamén da esquerda española e catalá. Coñecín ou tratei varios presidentes da Xunta, varios presidentes de goberno español, con algún conservo o trato e a amizade, un lehendakari, varios presidentes da Generalitat catalá, con algún tamén conservo a amizade, ministros e ministras, dirixentes sindicais e económicos... Deixo estar á parte “intelectuais”, escritores e figuras das artes e a cultura.
E por que digo isto, que importancia ten esa relación de xente que eu teña coñecido? Ten a súa importancia para situar o libro, porque cando me acheguei a quen é a portavoz nacional do Bloque Nacionalista Galego sabía das olladas previas sobre ela desde o paternalismo xeracional e desde o puro machismo. E, aínda que en distinta medida, souben desas olladas tanto desde un campo como desde outro. Así que o que quería era “tomarlle a medida”. Isto é, comparala e contrastala con esas outras figuras que coñecera anteriormente. E logo de observala, de conversar con ela e de vela a través das olladas doutras persoas que a coñeceron asino o retrato dela que fixen no libro
Ana Pontón é unha persoa consistente de carácter e unha dirixente política madura. E, se queren, tamén coa dureza necesaria para liderar e conquistar o poder. Conformada desde moi nova dentro do BNG en fortes conviccións e formada na militancia organizada e logo en responsabilidades de dirección. É produto dun continuo.
Mais, ninguén se engane, a pretensión de negarlle madurez ou capacidade política a Pontón non é outra cousa que a mesma pretensión de negarllo ao nacionalismo galego. É a pretensión de mantelo nunha posición minorizada, apto para protestar mais aínda non “preparado” para gobernar. E diso trata o libro realmente, do momento no que realmente se encontra o nacionalismo galego.
Galiza como nación
Hai aínda poucos anos a propia existencia da Galiza como nación, como país foi cuestionada. Nunha nova inflexión histórica, o españolismo con todos os seus medios chantou unha mensaxe na opinión pública galega: non era preciso que a Galiza existise por si mesma, que tivese existencia política propia, non precisaba organización propia. Xa as estruturas deste estado e os partidos que o representan abondaban para solucionar os problemas que cada galego ou galega particular tivese. E o BNG debera “apartarse”. Logo de “desangrarse”, o seu destino era desaparecer.
O libro relata precisamente iso, a crise existencial do nacionalismo galego e o sufrimento que se viviu no corpo físico desa organización. Un episodio de crise que era a agonía do proxecto que chegou a nós desde Antolín Faraldo, pasando polo Rexurdimento, as Irmandade e o Partido Galeguista. A auto organización nacional e a demanda de soberanía.
E como o BNG tras caer levantouse e houbo un salto dentro da organización, mais non unha ruptura pois de dentro da propia organización saíu unha nova xeración formada polas xeracións anteriores e púxose á fronte. Unha xeración que actualizou a mensaxe do nacionalismo galego: Galiza é posíbel, non hai rendición nin submisión. E nesa xeración resulta evidente o papel das mulleres que puxeron o feminismo como camiño e como ponte coa sociedade, sen iso non se entendería o que está a ocorrer.
Desa crise e da resposta á crise nace a personaxe política Ana Pontón que agora coñece a sociedade galega. Con iso foi co que me encontrei cando andaba a escribir ese libriño veloz. E digo que o meu país ten moita sorte, o BNG fixo unha destilación da súa experiencia e ofrece unha verdadeira dirixencia nacional.
O libro conta o momento dun proxecto que ten estruturas organizativas polo país adiante e a través da sociedade e tamén a experiencia de ter ensaiado e aprendido da xestión na Xunta, e que creou unha nova xeración e, efectivamente, unha dirixente principal co nome de Ana Pontón. O nacionalismo galego ten que asumir hoxe unha responsabilidade que antes nunca tivo realmente, gobernar.
