Jorge Rey, director de Galicreques: "O futuro do teatro de monicreques está garantido"

O ano pasado celebraba o 25º aniversario, mais tivo que conformarse cunha edición moi diminuída por mor das restricións derivadas da pandemia. Galicreques volve agora a Compostela nun novo capítulo que recupera a programación para escolares e os espectáculos internacionais, con ganas de ver cara a adiante e de ofrecer o que a mocidade pode achegar ao futuro do teatro de monicreques. Falamos con Jorge Rey, director do festival, sobre o presente e o futuro deste xénero. —Finalmente recupérase algo de normalidade nas artes escénicas. Foi moi frustrante non poder celebrar o 25º aniversario como merecía? A verdade é que a edición de 2020 foi difícil pero tivo moi bo resultado. Dentro das posibilidades que había, con todas as restricións, notouse que a xente tiña ganas de ir ao teatro e, ao final, funcionou bastante ben. A xente foi moi colaboradora e participativa e iso tamén axudou. —E pensan retomar agora esa celebración, haberá algo especial para conmemorar o cuarto de século? As cousas hai que celebralas cando son, se non imos estar permanentemente de ano xacobeo [risas]. Mais si que hai algúns elementos especiais: o Premio Galicreques –que distingue o labor dunha compañía polos aspectos artísticos mais tamén pola relevancia que ten o seu traballo para a profesión– vai ser para Os Monicreques de Kukas, que á parte do enorme traballo desenvolvido ao longo de corenta anos están agora tratando de sacar adiante un proxecto tan importante como a Casa do Monicreque, que pretende ser un centro de formación, de investigación e de exhibición. Ao ser un premio que dan os profesionais, os colegas, sempre ten un sabor especial. Hai unha nova camada de artistas vinculada ao teatro, aos centros de formación da Galiza, que asegura a continuidade. —Retómase a programación para escolares, fundamental para crear novos públicos. Como funcionou a volta do estudantado? Estabamos un pouco expectantes, non estabamos seguros de como ían reaccionar os centros de ensino, mais foi moi sorprendente porque as entradas esgotáronse axiña. É certo que tampouco temos as capacidades habituais, aínda existen restricións que non permiten utilizar o cento por cento do patios de butacas, pero xa podemos dicir que recuperamos certa normalidade. —Algunha vez manifestou vostede a preocupación polo futuro do teatro de monicreques, mais o programa deste ano parece deixar claro que hai relevo. Si, estamos comprobando que hai relevo. Este ano temos seis estreas das cales catro son de compañías galegas. E entre elas hainas de xente moi nova: os compoñentes de Moving Compass, por exemplo, son moi novos e o ano pasado xa presentaron no festival un espectáculo, Gaia Baba, que logo foi seleccionado para a feira galega de teatro, Galicia Escena Pro, e tivo unha recepción moi boa. Tamén vai estrear Alakrán, que está composta por xente de trinta e pico anos. E A Xanela do Maxín, que estrea Leonardo e os Biosbardos, baseada na obra de Blanco Amor, e que tamén está composta por persoas que están entre os vinte e nove e os trinta e dous anos. E logo vén Caramuxo, que non é en absoluto unha compañía nova, mais que presentan un espectáculo, Xurásico perdido, feito por persoas tamén moi novas. Isto é moi estimulante e quere dicir que hai unha nova camada de artistas vinculada ao teatro, aos centros de formación da Galiza, que asegura a continuidade. Este ano temos mesmo un caso moi emocionante: a nova compañía Os Monifates, de Ribeira, actuará xunto a dos belgas de Plansjet, en cuxos espectáculos se inspiraron para formar o seu grupo. —Galicreques destaca polos vínculos que crea con compañías de fóra, e moi especialmente de América e de Portugal. Nós movémonos dentro dunha comunidade profesional moi ampla e mantemos vínculos moi estreitos tanto con Portugal como con América. No caso de Portugal, estamos indo e vindo constantemente e actuamos alí en galego igual que eles actúan aquí en portugués, e creo que iso é moi enriquecedor. Este ano organizamos un obradoiro con Rui Sousa para investigar nas rutinas de traballo de Don Roberto, que é o monicreque tradicional portugués, baseado na cultura popular. Os creadores de Barriga Verde comezaron traballando en Portugal facendo espectáculos de Don Roberto; logo estabelecéronse na Galiza e foron adaptando as tramas a cultura de aquí, mais hai historias dun e doutro lado que son practicamente iguais. Vai ser moi interesante ver cales son as conexións entre as dúas tradicións. "É importante que o teatro analice a sociedade e sirva como conciencia crítica" —É unha tradición europea que tamén inclúe o Pulccinella italiano, o Mr. Punch inglés... Todos vimos do mesmo sitio: da commedia dell'arte, da cultura popular... Mesmo hai outras tradicións, en principio máis exóticas, como a do teatro de monicreques de Java, o wayang kulit, do que tamén temos aquí algúns exemplos moi relacionados. Por exemplo, pouca xente sabe que na catedral de Compostela había unha figura articulada do apóstolo Santiago que se utilizaba para dar a estocada simbólica cando había que ordenar cabaleiros a reis, príncipes e infantes. Se non estaba presente na cerimonia unha persoa cuxa dignidade estivese por riba da de quen recibía a orde, era ese boneco, o propio apóstolo, quen a ordenaba. De feito, a palabra monifate significa, en realidade, “boneco movido polos frades”. —Galicreques leva anos expandéndose polos barrios e o rural de Compostela, así como estabelecendo extensións noutras vilas e cidades da Galiza. Como vai ser este ano esa dispersión? Este ano temos programación en Vigo, na Coruña, en Betanzos, en Culleredo e en Carral. A respecto da programación polos barrios, hai que dicir que Santiago ten moitísimos centros socioculturais. Algúns deles son lugares pequenos, mais o importante é que son espazos que convocan, que chaman a cidadanía a participar do colectivo. Estaremos en moitos deles: en Vite, en Fontiñas, en Santa Marta, no Ensanche, no Romaño, en Conxo, na Trisca, no Castiñeiriño, en Fontiñas, en Conxo... Cremos que é moi importante levar aos barrios e ao rural o teatro, porque ás veces o público non se ve motivado para ir até o centro da cidade a ver un espectáculo de bonecos. E se llo poñemos a carón da casa, é probábel que teña máis posibilidades de descubrir un xénero que lle vai gustar no futuro. A cultura debe darse no lugar onde vive a xente. —Hoxe a categoría artística do teatro de monicreques parece fóra de toda dúbida, mais aínda custa moito que entre nas programacións habituais dos espazos escénicos. Este tema hai que analizalo con calma. O principal problema é que hai pouca programación escénica en xeral. Os espazos escénicos da Galiza están infrautilizados. Hai vilas de dez, vinte, trinta mil habitantes que teñen unha programación case anecdótica, e outras que non a teñen en absoluto. Logo, é preciso facer programacións específicas de diferentes xéneros e explicarlle á xente que é o que vai ver. Organizar presentacións, debates, coloquios... Que o público sinta que forma parte da cultura, non que ten un papel puramente pasivo. En canto ao teatro de monicreques en particular creo que é necesario mostrar a enorme variedade, técnica e temática, que se agocha detrás desa etiqueta. Hai que, por unha banda, deixar claro que non sempre é teatro para a infancia. E, en segundo lugar, fuxir desa tendencia que quere desterrar calquera conflito das tramas do teatro para a cativada: o teatro ten que reflectir a sociedade, e na sociedade existen a violencia, existen os conflitos... Negar isto é mentir sobre a realidade que nos rodea e crear unha ficción enganosa. —Nese sentido, o festival insiste en presentar espectáculos cunha mirada crítica sobre a sociedade. Si, a obra de Moving Compass, por exemplo, é unha reflexión moi aguda sobre a liberdade, sobre a mocidade e o xénero. Desconexión, de Alakrán, máis dirixida aos cativos, fala da omnipresenza da tecnoloxía nas nosas vidas e nas consecuencias que iso ten na natureza. É importante que o teatro analice a sociedade e sirva como conciencia crítica.