Galiza: país de Indias?

Desde hai décadas, termos como 'globalización', 'imperialismo', 'colonialismo', 'descolonización' ou 'colonia' xa deixaron de ser patrimonio exclusivo do mundo académico para estar presentes na fala coloquial. Porén, por moi familiarizados que nos sintamos con eles, o certo é que segue a ser difícil delimitar con precisión o que é cada un destes fenómenos. Se callar, o problema xa comece nos seus alicerces, é dicir, no propio concepto do que entendemos por 'colonia': unha realidade que ninguén discute máis que poucos se atreven a delimitar. Ben é certo que o termo variou moito desde a súa orixe: aqueles coloni romanos de marcado carácter agrícola pouco ou nada tiñan que ver cos exércitos de burócratas e militares europeos que acabaron por dominar medio mundo coñecido. Aínda sendo conscientes da distancia temporal, na realidade, non deixa de ser complexo identificar o que hoxe é unha colonia. Na maior parte das veces debemos mudar o foco e renunciar, ao menos por un intre, a ser reféns do noso tempo e das nosas parcialidades. É curiosa a facilidade con que se fala de minorías, etnias e colonias cando estas pertencen a outras latitudes, mentres de portas cara a dentro todo se verniza baixo termos de igualdade, unidade e, finalmente, uniformidade. Hoxe, un eufemismo ben habitual nas institucións da UE para se referiren a algúns destes territorios, véxase os casos de Martinica (Caribe) ou Mayotte (África), é aquel de "rexións ultraperiféricas", un concepto que procura afastar as pantasmas do pasado e, no fondo, solucionar un tabú político. Apropiación e espolio Dise que o tempo o cura todo, e talvez non sexa exaxerado concederlle ese don cando se fala de colonialismo. Vémolo no caso de Irlanda, concibida hai máis dun século como unha parte histórica e inseparábel da gran nación británica e hoxe recoñecida, en moitos manuais de historia, como a primeira colonia do Imperio británico. Algo moi similar poderiamos dicir do imperio erguido desde Castela, e con Madrid como epicentro, ao recordar como a Constitución de 1812 concibía a "nación española" como a "reunión de los españoles de ambos hemisferios". Hoxe ninguén dubida en falar do pasado colonial de Cuba ou Porto Rico, se ben porque esa concepción xa non resulta perigosa. Paradigma desta práctica, foi, sen dúbida, a declaración de 2019 pola que a UE, após décadas de negativa, pasaba a considerar Xibraltar como unha colonia. O detonante non fora outro que a saída, meses atrás, do Reino Unido a través do xa bautizado como 'Brexit'. A pesar do controvertido baile de connotacións e intereses, o certo é que as colonias, sexan recoñecidas ou non, posúen trazos universais, ben recoñecíbeis. Entre eles podemos situar a apropiación, espolio e explotación das materias primas, recursos naturais e humanos por parte da metrópole. Un proceso que empobrece a colonia e abastece de recursos a metrópole, fose esta a antiga Roma, o Londres vitoriano ou o Madrid imperial. Tras el non é difícil observar o xurdimento de ideoloxías supremacistas na metrópole mentres o autoodio se converte no estigma por antonomasia da colonia. Para aqueles que traballamos diariamente con conceptos como 'aculturación', 'imperialismo lingüístico' ou 'descolonización', resulta ben doado recoñecer a acción dalgún destes elementos na sociedade galega desde hai séculos. Se cadra, a planificación da eólica mariña que nas últimas semanas vén de coñecerse non sexa máis que outra peza dentro dese marco de relacións no que Galiza xoga en desvantaxe. A teor dos plans publicados, a denuncia dun colonialismo (enerxético) sobre o país non semella, nin moito menos, exaxerado e aínda menos novidoso. Empoderamento Diego Sarmiento de Acuña, conde de Gondomar, non dubidou en cualificar o Reino de Galiza como unha "nación conquistada" Historicamente, e desde hai máis de 400 anos, a intelectualidade galega máis comprometida co país leva denunciando o trato colonial que este sofre. Xa a comezos do século XVII un dos grandes aristócratas e amantes do noso idioma, Diego Sarmiento de Acuña, conde de Gondomar, non dubidou en cualificar o Reino de Galiza como unha "nación conquistada" que día tras día sufría todo tipo de vexacións. Unha apreciación que apenas unhas décadas máis tarde compartiría o xesuíta Juan Álvarez Sotelo ao se referir a un dos maiores problemas de Galiza: o feito de estar "gobernada y tiranizada [...] por extraños, de los que trae la mala ventura de este Reino". Porén, se unha voz denunciou o colonialismo que sufría a Galiza do seu momento esa foi a de Martín Sarmiento, quen, a mediados do século XVIII, advertía como os poderosos da corte se opoñerán a calquera empoderamento do país, pois "quieren que Galicia sea país de Indias". Permitirémolo?