O Día de García Lorca na Galiza descobre o poeta de estirpe rosaliana

O 25 de outubro de 1916, Federico García Lorca chegaba por primeira vez á Galiza. Despois de comer en Ourense, cambiou de tren en Redondela e chegou á estación de Cornes de Conxo, en Santiago, pola noite. Nos cinco días seguintes, visitaron Compostela, A Coruña e Lugo. É ben coñecida a íntima relación que o granadino tería coa Galiza -habería tres viaxes máis- e, sobre todo, coa poesía galega, nomeadamente coa de Rosalía de Castro: un idilio que culminaría coa escrita dos Seis poemas galegos, publicados en 1935 pola editorial Nós de Ánxel Casal, prologada por Blanco Amor. O editor, escritor e presidente da Asociación Galega de Editoras, Henrique Alvarellos, impulsa desde 2018 a celebración cada 25 de outubro do Día de García Lorca na Galiza, para lembrar e afondar nese vínculo que o poeta e dramaturgo mantivo sempre aceso. Este ano, para conmemorar a sexta edición desta efeméride, Alvarellos dá a coñecer un manuscrito que representa a que probablemente sexa a primeira vez que Lorca se atreve a escribir (ou transcribir, neste caso) en galego. "Non me atrevo a asegurar que sexa a primeira vez que se dá a coñecer ao público porque existe unha enorme cantidade de material sobre Lorca editado en todo o mundo", explica o editor en conversa con Nós Diario. "Mais en todo caso, si podemos asegurar que é un documento practicamente descoñecido que considero que resulta moi interesante difundir e que podemos publicar grazas á xenerosidade da Fundación Federico García Lorca de Granada, un agradecemento que debo estender a Laura García-Lorca, sobriña do autor e presidenta da Fundación". Federico García Lorca volve a Compostela Un arrolo e unha conferencia En decembro de 1928, catro anos antes de que Lorca creara os seus primeiros versos galegos, o poeta decide recoller, citándoos -quizais de memoria, pero en galego- os versos dun arrolo ou canción de berce procedentes do cancioneiro tradicional. Este arrolo decidiu incluílo Lorca nunha das súas célebres conferencias, en concreto, a que pronunciaría por vez primeira o 13 de decembro de 1928 na Residencia de Estudantes de Madrid, co título "Canciones de cuna españolas. Añada. Arrolo. Nana. Vou veri vou". O cantar transcrito por Lorca reza así: Ora, ora, niño miu. Quién te ha de darla teta si tu mai está no muíño y tu pai na leña seca Naquela altura, o granadino ten un coñecemento "pasivo" da lingua galega, é dicir, adquirido por lecturas atentas da tradición literaria da Galiza (comezando polos cancioneiros medievais ate o Rexurdimento, e mesmo os contemporáneos galegos con algúns dos cales mantivo unha relación de amizade). Mais sempre sentindo unha especial admiración por Rosalía de Castro, a quen por certo chega a imitar directamente cando comeza a escribir os seus primeiros versos. "Por ese coñecemento imperfecto da lingua debemos desculpar as grallas e as imperfeccións da súa escrita. Lorca non chegaría non chegaría a falar galego, que saibamos", aclara Alvarellos, "pero levaba moitas horas de lectura atenta dos nosos clásicos e, como falabamos, unha verdadeira conexión literaria e vital que estabeleceu coa obra de Rosalía de Castro". Efectivamente, Lorca lía non só Rosalía, senón tamén Pondal, Curros Enríquez, Martín Codax e Mendiño, e tamén Camões e Gil Vicente. Mais o interesante deste apuntamento é, como desvela Alvarellos, que este arrolo que aparece no manuscrito "non é outro que o recollido pola propia Rosalía de Castro 65 anos antes, en 1863, nos seus Cantares Gallegos. Trátase do "Cantar número 20", que empeza así: Ora, meu meniño, ora, / ¿quen vos ha de dar a teta, / si túa nai vai no muíño, / e teu pai na leña seca? "É un cantar moi popular xa naquela altura e que sabemos que aínda pervive hoxe, na tradición popular, en numerosas variantes. Pero resulta curiosa esta presenza, unha vez máis, de Rosalía e do galego na vida e na obra de García Lorca". O certo é que Lorca sentía por Rosalía unha admiración sin límites, e que a consideraba el momento más alto de la poesía en el siglo XIX, segundo o testemuño do escritor Martínez Barbeito, quen, por certo, coñeceu Lorca na visita que este fixo á Galiza no ano 1933. Os pasos de Lorca na Galiza Pegada galega no sur da península "A conferencia das cancións de berce é ben coñecida, comenta Alvarellos. Xa foi estudada e publicada, entre outros, por Chistopher Maurer, un dos especialistas do autor poeta máis prestixiosos. Aínda que a versión que el e outros estudosos escollen é lixeiramente distinta a esta, porque Lorca adoitaba, como outros moitos autores, corrixir e facer máis dun borrador das súas intervencións públicas. É unha conferencia que desenvolve dun xeito brillante -como todas as súas intervencións públicas- a tradición das cancións de berce nas distintas culturas peninsulares". Neste texto, Lorca chama repetidamente a atención sobre as cancións de ton galaico que existen en Granada, e sobre as moitas cancións e danzas rituais dos xitanos do sur da peninsulares nos que se poden atopar acentos de muiñeira. Se cadra, igual que nos seus poemas se atopan acentos rosalianos. Orgullo de Lorca galego Henrique Alvarellos, un valedor da 'galeguidade' do escritor granadino Henrique Alvarellos Casas (Lugo, 1968) é editor e escritor. Licenciado en Filoloxía Hispánica e Máster en Medios de Comunicación, dirixe Alvarellos Editora desde 2004 e preside desde 2020 a Asociación Galega de Editoras. Autor de varios libros, en 2018 impulsou a celebración, cada 25 de outubro, do Día de García Lorca na Galiza, rescatou a crónica da primeira viaxe de estudos do poeta e preparou a edición facsimilar e ilustrada dos Seis poemas galegos. En 2020 escribiu Federico García Lorca en Santiago de Compostela (Alvarellos Editora) e traduciu ao galego Medio pan e un libro (Kalandraka) a conferencia de Lorca en Fuentevaqueros en 1931. En 2023 comisariou, para o Consorcio de Santiago, a exposición Lorca en Compostela, que se exhibiuna Casa do Cabido de desde os últimos días de xuño até o 5 de novembro. "Gustaríame pensar que ao saír desta mostra, as persoas visitantes puideran comprobar esa íntima conexión do poeta co noso país, cultura, lingua e, especialmente, coa propia cidade de Compostela", declara. Sempre repito que Lorca pertence á literatura galega, á xeración que Carvalho Calero definiu como dos Novecentistas ou que Méndez Ferrín nomea como Xeración de 1925, e onde figuran grandes escritores como Luís Pimentel, Amado Carballo, Manuel Antonio, Blanco Amor, mesmo o primeiro Cunqueiro poeta... e, por suposto, García Lorca, que chegaría a definirse como "poeta gallego" e culminou ese achegamento á nosa lingua coa publicación dos Seis poemas galegos".