Non sempre ten un a oportunidade de entrevistar a un seu profesor. Fun alumno de Ramón Varela Puñal a principios da década dos 80 no instituto de Melide. Comprobo nesta conversa que mantén a mesma paixón intelectual, o seu inequívoco compromiso coa razón, coa que me impresionara daquela. Pensar por un propio, submetelo todo á crítica, non dar nunca nada por suposto, non repetir catecismos. Ese foi sempre o miolo do ensino de Ramón, quen agora, xa xubilado, imparte maxisterio desde as páxinas de O cristianismo contra a ciência.
-Por que este libro? Que te moveu a o escreber?
-Pois creo que este libro é moi conveniente e necesario para que a xente vaia coñecendo cal é a actitude histórica da Igrexa en relación á ciencia. Tiven a idea cando escoitei o Papa Francisco dicer que a teoría do Big Bang [O Grande Estourido] é compatíbel coa Relixión, coa Fe. Apartir daí eu tracei o proxecto de escreber un libro para tratar precisamente estas cousas, se é compatíbel, se ten sentido -se ten algún- esa compatibilidade, etc.
-Este libro é o primeiro dunha tetraloxía. Podes avanzarnos algo sobre os próximos volumes?
-Si, este primeiro titúlase O cristianismo contra a ciência. O segundo vaise titular O cristianismo contra a razão e, portanto, vou tratar a irracionalidade que defendeu ao longo da historia o cristianismo, e que defende na actualidade. O terceiro vai ser O cristianismo contra a liberdade psicológica e, portanto, aí imos tratar o tema relacionado coa liberdade de decidir e todo iso, e despois finalmente o cuarto volume vai ter como obxecto a liberdade sociolóxica e, portanto, falaremos aí dos direitos humanos, da escravitude, etc.
-Optas pola auto-edición. Significa isto que ningunha editora galega se interesou por un libro deste estilo?
-Vamos ver. Eu entrei só en contacto cunha editora galega. E dixo que lle parecía un libro para elites e que non era do estilo do que eles publican e, en realidade, se alguén ve os libros desa editora é claro que non ten nada que ver con este meu traballo. Entón decidín publicalo eu. Hai que ter en conta que as editoras teñen unha crise enorme. Acostuman publicar moi pouco. E en segundo lugar este libro, como está en galego reintegrado, pois xa non lle interesa a moitas editoras. E despois tamén está o tema de que tampouco é un libro para calquera, é ben ter algúns coñecimentos previos para o poder ler con proveito. Aínda que tampouco é preciso ser un especialista. De feito eu coñezo algúns leitores que me están a dicer que o entenden moi ben, mesmo persoas que nunca leron en galego.
-A verdade é que está redixido con moita sinxeleza.
-Eu entendo que un escritor debe ser o máis claro posíbel.
-Ten un aparato erudito, mais está escrito con moita clareza.
-Si, polo menos esa é a miña intención.
-Olla, por que esa saña da Igrexa contra a ciencia?
-Bon, é que a ciencia veu pór en cuestión os fundamentos en que se asentaba a relixión, o cristianismo. E eses fundamentos son un mito. Evidentemente chega un momento en que o mito non responde a día de hoxe. Hai que ter en conta que o saber mítico, e os libros sagrados están cheos de mitos, data de tres mil anos, por aí, pouco máis ou menos, depende moito dos textos. Pero digamos que se remontan a tres mil anos os textos máis antigos. Entón pretender que un escritor desa altura sexa capaz de coñecer, de dar resposta e acertar o que é mundo... iso non ten sentido. E despois pretender que iso é revelado por Deus tampouco ten ningún sentido. Porque se algo demostra este libro, e se algo demostrarán os seguintes, é que o tema da inspiración dos libros sagrados foi claramente falsado pola historia. E, portanto, digamos que a ciencia vai en contra do imaxinario cristián -no libro creo que está exposto claramente- que é o imaxinario do sentido común. Mais o mundo de hoxe non é o mundo do sentido común. A física aristotélica é a física do sentido común, pero está totalmente ultrapasada polos feitos.
-Si, porque o sentido común di que o sol xira arredor da terra.
-Claro e di que o sol é moitísimo máis pequeno que a terra. É un astro que está aí. Iso é como o que di a Biblia cando sitúa o ceo a 16 quilómetros da terra. A representación astronómica sería esa. E despois as estrelas -hai unha bóveda cristalina- foron cravadas por Deus nesa bóveda cristalina.
-Para dar luz?
-Si, para dar luz e para facerlle a vida grata ao home. Non teñen existencia de por si as estrelas. Están de adornos. Como temos na casa lámpadas e tal, pois Deus púxonos aí unhas luminarias. É o que di o libro do Xénese.
-De todas maneiras, a Igrexa tamén foi historicamente unha clase social -é dicer, o clero- e tamén un Estado transnacional -o Vaticano, case o podemos considerar un residuo do Imperio romano. E defendía e defende uns intereses materiais concretos, á hora de se opor á ciencia, non?
-Evidentemente. O cristianismo, igual que toda relixión, sostense, ten uns adherentes, e tivo sempre a aspiración de se converter digamos nunha teocracia de carácter occidental primeiro e mundial despois. Tiñan aspiración de poder. Historicamente nunca lograron esa aspiración mundial. En Occidente case o conseguiron. O Papa podía depoñer, excomungar un emperador, un rei, etc, e ese tiña o futuro moi malo. Portanto, estiveron a ponto de o lograr, pero non o conseguiron. Actualmente a Igrexa estase batendo en retirada. Despois, a Igrexa ten naturalmente o Estado de Vaticano. Por tanto, o Papa é un chefe de estado. Os estados pontificios criáronse no século VIII sobre a base dun documento falsificado, unha pretendida doazón de Constantino [o emperador romano que fai do cristianismo a relixión oficial] no século IV. Unha doazón de Italia, da cidade de Roma e todo iso.
-O xerme do Estado vaticano.
-Exactamente.
-Vou facer agora de avogado do diaño. Por unha banda, non é posíbel demostrar cientificamente a existencia de Deus, mais, senso contrario, a ciencia tampouco pode demostrar que Deus non exista, non?
O cristianismo tivo sempre a aspiración de se converter digamos nunha teocracia de carácter occidental primeiro e mundial despois
-Vamos ver. Eu digo que máis que falar de se Deus existe ou non, depende de que entendamos por Deus. Algunhas nocións de Deus eu creo que están invalidadas claramente, falsadas claramente. Ese Deus omnipotente, omnisciente, bondadoso, que dirixe o mundo, iso é que non se sostén, vai contra a razón, e vai contra a razón porque a razón dinos que iso non é así, un está moi ben hoxe e mañá vén un cancro e acabouse, quero dicer, un Deus que é sumamente sabio e benefactor... habería que perguntar entón por que existe o mal no mundo. A relixión non é capaz de explicar o mal. O cristianismo non é capaz.
-E o argumento do libre albedrío?
-O do libre albedrío non ten sentido ningún. Eu son pai, eu teño fillos, e teño netos e se sei que se van meter nun mundo que non é correcto, pois eu evidentemente tomo medidas, direillo aos pais, e se teño poder pois non lles permitirei aos meus netos que fagan cousas indebidas. A ver, aquí inventaron a idea do pecado orixinal que non son capaces de dicer en que consiste e ese pecado orixinal utilízase como panacea para descarregar no home toda a responsabilidade sobre a existencia do mal no mundo. Iso é malignidade, con iso habería que acabar dunha vez.
-Dicías que outro conceito de Deus...
-Eu teño o meu conceito de Deus, evidentemente. O meu conceito que parte doutras premisas. Ancórase na historia da filosofía e da ciencia. Partiría dos atomistas gregos -que din que a realidade está composta por átomos-, despois ligaría co rexeitamento de todo o platonismo -o platonismo é o culpábel de que se críen entidades ficticias que dominan e escravizan o home... entón para min, por tanto, o de Platón e Aristóteles habería que superalo...
-Falas de Platón e Aristóteles como se fixesen parte da mesma escola, mais o que habitualmente se explica nas clases de Filosofía é que Platón era idealista e Aristóteles, materialista.
-Vamos ver. Iso explícao alguén que non o explica quizá ben. Evidentemente, Aristóteles no fondo, no fondo, e na superficie tamén, continuaba sendo idealista. Eu teño escrito que era máis materialista que Platón, iso si, pero non digo que sexa materialista. É imposíbel que sexa materialista un autor que di que o fundamental no mundo é o pensamento e que Deus é pensamento. Que Deus é un acto puro. Espírito e acto puro. É imposíbel [que sexa materialista]. Quen manda no mundo? O motor inmóbel, o acto puro, e toda a realidade está subordinada ao elemento mental.
-Iso lévanos a Hegel ao final.
-Claro. Hegel foi o que extraíu as consecuencias de Platón e Aristóteles. E creou a filosofía para min do absurdo.
A relixión non é capaz de explicar a existencia do mal no mundo. O cristianismo non é capaz
-Entón dicías que primeiro os atomistas...
-Si, despois estarían digamos os estoicos -que defenderon que o mundo era material, a alma era material, Deus era material- e logo estaría Paulo de Tarso, para min unha persoa moi antipática, mais que ten unha frase que é de enmarcar: Nós vivemos en Deus, movémonos en Deus, estamos en Deus. Nós somos unha parte de Deus. Nós vivemos en Deus. Iso xa indica que basicamente é un panteísta. Logo está Spinoza, que di que existe unha única substancia, que é Deus ou a natureza. Evidentemente para min é un autor moi ilustrativo. Daí chegamos á mecánica relativista, de Einstein, que identifica a enerxía coa materia. A materia non é máis que enerxía aprisionada ou supercondensada. Portanto, o mundo está feito de enerxía e a materia non é máis que outra maneira de se manifestar a enerxía.
-Deus sería esa enerxía?
-Evidentemente, pero esa enerxía hai que interpretala que opera dun modo mecanicista tal e como defendía Nietzsche. Dicía Nietzsche: "Deus non pretende nada". Para el, o mundo é un conxunto de forzas, a forza da enerxía, sen dirección nen meta. Se este mundo tivese a dirección dun ser omnipotente, omnisciente, tería que ter unha dirección de acordo con iso, e se ese Deus non sabe darlle esa dirección, é que ese Deus non existe.
-Ese é un tema clave. A Relixión explica de forma cerrada a realidade e postula Deus como a causa última de todos os efeitos, de todos os fenómenos, da vida en definitiva. En troca, a Ciencia como orixe de todas as cousas coloca o azar.
-Unha grande diferenza, quizá a maior, entre a ciencia e a relixión está en que esta é un sistema de fe. Oferécenche algo e isto é o que hai. Apreséntase un señor hai digamos 3.000 anos, talvez un poeta mesmo que escrebe por pasar o tempo e tal e resulta que din que esa é a verdade inmutábel. Non, digamos que a relixión certeza non dá ningunha. Di eles que dan certezas e para inculcarlle iso á xente criaron un sistema de terror, recorreron ao medo, que é o inferno, ao que condenan os que non son adherentes. A relixión oferéceche verdades últimas, definitivas, inmutábeis, etc que non existen porque o ser humano é un ser mutábel, toda a realidade é mutábel, etc, etc, iso dunha ética universal ten moi pouco sentido. Digamos que a ética está relacionada co tempo. E un dos problemas que ten a Biblia é que a sensibilidade que reflicten os textos sagrados non responde á psicoloxía de hoxe. Por tanto, o que lle falta a relixión e ao cristianismo é facerse céptica. Algo que foi falsado polos feitos -a suposta inspiración divina dos textos sagrados- iso hai que abandonalo. Que sentido ten continuar mantendo que Deus era un bon pai, que criou o mundo...? é que iso non ten sentido. A ciencia ten como premisa básica que hai que destruír as teorías anteriores. Procurar falsalas, demostrar que non son verdade. A base do noso coñecimento está aí.
-Pero o que nos rexe é o azar?
-Pois, evidentemente, todos os que defenden a teoría do Big Bang -e agora di o Papa que está de acordo con ela- din que o Big Bang foi froito do azar.
-Un fenómeno fortuíto.
-Si, froito do azar. Estouran as cousas, mais non se demostra en absoluto que haxa nada detrás nen que vaia a ningunha parte.
-Volto a facer de avogado do diaño: e non é moi angustioso asumir un mundo sen fin nen propósito?
-Vamos ver. A angustia...Eu entendo que a xente debe saber viver co que hai e debe adaptarse á realidade. Agora, se a alguén lle convence máis autosuxestionarse e pensar que existen cousas míticas pois...
A ciencia ten como premisa básica que hai que destruír as teorías anteriores. Procurar falsalas, demostrar que non son verdade
-Saíamos do beco existencialista. Plantéxoche agora o asunto do ensino da relixión nas aulas. Ti foche docente, conviviche con curas dando aulas, algúns verdadeiramente trentinos, ben, isto non ten moito xeito hoxe, non?
-Xeito, evidente que para Igrexa si o ten. A Igrexa ten un beneficio enorme. Obtén adherentes. Porque crea unha falsa ideoloxía, defórmalles a mentalidade aos nenos desde que nacen. Pero iso continúa despois. Esa representación da realidade se llela introduces aos nenos de pequenos despois xa é o primeiro que se lles ocorre. Porque ter outra máis tal, baseada na razón e no coñecimento científico, sempre custa máis traballo. A Igrexa, ao estar nas escolas, obtén tamén cotizantes. A Igrexa é un poder político aínda moi importante. Controla boa parte do ensino, moitas leis están tamén mediatizadas pola relixión católica, todo iso fíxose en mutua connivencia do poder político e o poder relixioso, o poder político ten aí un celeiro de votos -de vellos que lle irán votar sempre, etc, etc- e o poder relixioso obtén tamén diñeiro en efectivo, a través dos concertos, etc.
-O cristianismo é especialmente anticientífico ou sono por igual todas as relixións monoteístas?
-Eu creo que o cristianismo foi máis belixerante contra a ciencia do que todas as demais. Hai que ter en conta que a relixión xudea era unha relixión nacional e xa non puido ter esa proxección. O cristianismo, si, por ser unha relixión universal que abarcaba case todo o planeta. Cando se fixo a relixión do Imperio no século IV con Constantino, converteuse nunha relixión de poder totalmente, enfrontada coa razón e a ciencia. Unha relixión de poder que esqueceu os principios que pregou Xesús, os principios dunha Igrexa dos pobres.
-E o Islam?
-Neste momento é unha relixión que aparece como máis integrista que o catolicismo porque a historia foi distinta. Quizá nunca foi tan belixerante coa ciencia, non tivo un enfrontamento tan duro como tivo o cristianismo. A Igrexa católica meteu no índice de libros prohibidos a todo o mundo. Matou moitísima xente durante o período inquisitorial -durante 600 anos máis ou menos. Unha represión feroz para dominar as conciencias. Unha relixión que ten que pór en práctica estes métodos para se estabelecer é que non ten argumentos para convencer e entón utiliza a represión.
-Falas no libro da vontade do Papa Francisco de compatibilizar relixión e razón -en teoría o actual Papa asume o big bang e a teoría da evolución- e dis que en todo caso a refundación da Igrexa non pode ficar en declaracións ben intencionadas, mais contraditorias.
-Moitos temos simpatía a este Papa. Mais Francisco non é capaz de poñer en práctica o que el promete. El non controla. Ninguén pode. Unha individualidade, por moi egrexia que sexa, non pode cambiar unha institución que está baseada nun ensino apoloxético e dogmático. O Papa como moito pode facer pequenos xestos. Pero evidentemente moitos xestos destes entran en contradición cos libros sagrados. Hai que ter en conta que os máis integristas como Cañizares, etc, teñen os textos bíblicos da súa parte. Portanto, o problema está nos libros sagrados. Está en consideralos libros inspirados. Se están inspirados por Deus, Deus puxo iso. Como se cambia a doutrina oficial sobre a homosexualidade? Quen é Francisco para mudar iso? O problema é ese. Despois canto á ciencia, eu penso que ese intento que se fala agora -de que é compatíbel e tal- é propia de persoas perdedoras que non saben aceitar a derrota. A derrota é que a ciencia demostrou claramente que o imaxinario cristián é falso. Entón dicer agora que uns textos como os bíblicos din o mesmo que o Big Bang... é que iso non ten ningún sentido. Aí non hai nada que compatibilizar, que conciliar. Ese non é coñecimento. A fe son actos cegos, non é un auténtico coñecimento. Non hai nada que conciliar. Se a orde no mundo se produciu a partir da desorde, a partir dun grande estourido, e, portanto, a partir do azar, a ver como casa aí poñerlle un Deus.
-Como sería a refundación posíbel do cristianismo?
-Eu xa perdín a fe en que poida refundarse. Digamos que para o facer tería que recoñecer un precepto básico, que é fundamental, que é que os libros que chaman sagrados son libros históricos, como todos os demais. Dignos de aprezo e de respeito, porque tiveron moita influencia na historia da humanidade, e a Igrexa pode consideralos como fundacionais, pero nada máis. E como se un partido se crease no ano 1000 e no ano 2000 quixese manter exactamente a mesma ideoloxía. Non pode ser. A Igrexa ten que partir de que os libros sagrados son libros históricos e que valen para unha época.
-E como se os marxistas dixesen que O Capital é un libro sagrado, non?
-Exacto. Eu cando vexo eses textos de marxistas que son escolásticos pois eu penso "isto non é ten sentido". Iso é exactamente xente que espera por un sistema en que lle dean todo feito, preparado, e renunciar a pensar. Non, hai que continuar pensando. E no tema do cristianismo temos que partir de que os libros sagrados son libros históricos e que a partir daí todo é posíbel. Caen por terra todos os dogmas. A Trinidade. A ver quen é capaz de entender iso. Eu ando a ver que alguén me explique ese dogma. E non hai quen sexa capaz. E, ademais, como foi tomado? Non sei se sabes que o dogma da Trinidade en concreto foi tomado por Constantino I o grande [emperador de Roma], que dixo: "Isto é o que hai que aprobar". Iso foi no concilio de Nicea. Iso aparece todo no próximo libro.
