Andrea Costas Lago reflexiona sobre a maternidade a través da arte

En 2008, Andrea Costas Lago decide ser nai. Despois de varios tratamentos, dá a luz a dous xemelgos, neno e nena, e tras os primeiros anos de crianza, decide plasmar nun proxecto artístico a "revolución existencial" que supuxo para ela aquela experiencia. O resultado, Desapego, exponse agora no Museo de Arte Contemporánea de Vigo (Marco). O feminismo deita novas miradas sobre a maternidade, que cargou, en non poucas ocasións, cun estigma vinculado ao carácter que o patriarcado lle atribuíu. Mais recoñecer o carácter biolóxico e cultural da maternidade pode dar lugar a outras narrativas que inscriben a experiencia de ser nai nun discurso político perfectamente compatíbel coa natureza emancipatoria do feminismo. Desapego, dalgunha maneira, ofrece a oportunidade de centrar a mirada nunha experiencia fóra de prexuízos. "Hoxe, na sociedade na que vivimos, ser nai é unha decisión, non unha imposición", declara a artista en conversa con Nós Diario. "E se isto é así é grazas ao feminismo. Aínda así, é certo que o tema da maternidade é unha pedra de toque para moitas tendencias do pensamento feminista. A exposición non ten o obxectivo de posicionarse a favor ou en contra de nada, senón documentar un período da miña vida que significou unha revolución íntima. A partir de aí, cada un pode sacar as conclusións que queira. Porén, si creo que a sociedade ten que repensar a orde simbólica da maternidade". Nos últimos anos o movemento feminista comeza a integrar discursos que debaten sobre a maternidade, sobre as violencias exercidas sobre as nais, sobre a crise de coidados. "As nais non queremos axudas, queremos dereitos", proclama a autora do proxecto, que milita na Asociación PETRA Maternidades Feministas. "Dalgunha maneira, este proxecto tamén quere dar resposta á sensación que tiven aos catro meses de dar a luz -o tempo que dura un permiso de maternidade-. Volver traballar naquel momento parecíame aberrante". Costas insiste na relevancia que ten a arte á hora de transmitir unha visión liberada de convencionalismos sobre estes temas, e relata como foi xermolando a idea da exposición, rescatando fotos do seu arquivo persoal, anotando observacións e impresión nun caderno de notas. "Era consciente de que a parte máis íntima do que contaba podería resultar polémica e mesmo incómoda, mais o certo é que a honestidade do proxecto ten unha natureza simbólica: hai moi poucas imaxes nas que eu vexa invadida a miña intimidade". Un novo libro recupera a obra de Berta Cáccamo Complicidades Ante o comentario de que o que se pode percibir ao longo da exposición é un proceso ateigado dunha tenrura que raramente se ve en proxectos deste tipo, a artista confesa que "se trata dunha experiencia moi complicada de explicar, é moi difícil dar conta de todo o que che ocorre. Se cadra é por iso que é un tema pouco representado na arte", explica. A maioría das obras que se expoñen no Marco están realizadas en 2020 e reflicten un proceso longo que pode resultar, en ocasións, violento. "Decidín que non ía cortar o pelo desde o momento do nacemento até a fin da lactancia que durou cinco anos", relata Costas. "A melena funcionaba como un símbolo do vínculo e tamén da confusión á que daba lugar a maternidade". A melena é cortada polos xemelgos nunha especie de rito de paso cando remata por fin o período de lactancia, unha estratexia performática que queda reflectida nunha das obras e que a artista considera particularmente agresiva. Andrea Costas reflexiona sobre a maternidade no MARCO de Vigo Mais a melena e o ritual de cortala tamén dialoga cunha coñecida performance de Marina Abramović, igual que outras obras remiten a pezas de Yoko Ono, Zhang Huan ou Masahisa Fukase. "Creo na arte como un conxunto de sincronicidades e complicidades, a estas alturas non ten sentido seguir alimentando o mito do xenio creador". Mais ese diálogo coa arte do pasado -que pode chegar a lembrar as composicións triangulares típicas do Renacemento- non obsesiona a artista, que explica que "o uso da fotografía e do vídeo non significa que intente explorar todas as posibilidades destes medios, non se trata dunha escolla vinculada á técnica. Ao tratar de expresar unha experiencia tan intensa, de tratar de representar un fragmento do que sucede no teu corpo e na totalidade da túa existencia, prefiro confiar na forza narrativa do que sucede, creo que iso abonda para conferirlle a potencia expresiva que precisa". Ao final dun proceso tan longo podería pensarse que a mirada da artista cambiou. "Creo que non, que é ao revés, que é a mirada a que fixo posíbel que esta obra existise. O que si aprendín é que non é preciso seguir o ritmo desenfreado que o mundo da arte contemporánea imprime ao noso traballo. Son unha persoa que necesita tempos demorados para a creación, pensar moito o que vou facer e ir probando, e este proceso demostroume que é posíbel levar a bo termo un proxecto nesas condicións". A cultura popular como dispositivo de protesta Unha traxectoria marcada pola fotografía Andrea Costas Lago (Vigo, 1978) é artista visual, profesora de fotografía na Facultade de Belas Artes de Pontevedra, Universidade de Vigo, e na escola de deseño Aula D. Desenvolve o seu labor creativo utilizando diversas linguaxes como instalación, vídeo ou performance, aínda que é máis coñecida polo seu traballo fotográfico. Actualmente, combina a súa traxectoria artística e docente coa investigación e a preparación da súa tese de doutoramento, sobre Aleitamento materno en fotógrafas do século XXI, cuxa intención é reflexionar acerca das representacións que diversas autoras de todo o mundo fan sobre a súa propia maternidade e lactación utilizando a fotografía como medio principal de expresión, iluminando imaxinarios artísticos desde o persoal. A súa obra foi premiada en certames como Artes Plásticas Ourense (Deputación de Ourense, 2007), Injuve (2002) ou Novos Valores (Deputación de Pontevedra, 2001). Ademais dos libros de fotografía Formas de ser (CEF, 2002) e Persoal e transferíbel (CEF, 2006), tamén é coautora xunto a Yolanda Castaño do libro Cociñando ao pé da letra (Galaxia, 2011), finalista dos premios Gourmand World Cookbook Awards 2012 como mellor libro de fotografía de cociña do Estado, e un dos catro mellores do mundo.