Dende hai unhas semanas un punto vermello moi luminoso atrae a atención das persoas que miramos o firmamento: o planeta Marte, que pasou pola oposición o pasado 8 de decembro. Dicimos dun planeta exterior que está en oposición cando se sitúa perfectamente aliñado coa Terra e o Sol, connosco no medio, de xeito que a distancia entre el e a Terra se reduce ao mínimo e resulta visíbel a noite enteira.
Aquel 8 de decembro tiñamos Marte a 82 millóns de quilómetros, vinte e tantos millóns de quilómetros máis lonxe respecto dos seus mellores achegamentos. Abondo, iso si, como para lucir na noite pecha coma o segundo obxecto máis brillante, superando por unhas semanas a Sirio e vencido só polo inmenso Xúpiter.
Marte é a “roxa estrela” que cantou Rosalía de Castro. O luceiro que marcou o seu nacemento mais non perdurou no tempo, segundo expresa con precisión o seu poema: Ou ti!, roxa estrela / que din que comigo / naciche, poideras / por sempre apagarte, / xa que non pudeche / por sempre alumarme...!
En efecto, Marte acada un brillo moi grande mais por tempo limitado: ao longo do mes de xaneiro de 2023 perderá unha magnitude e xa contra a primavera terá a discreta aparencia habitual. Volverá a estar perto de nós en xaneiro de 2025 e febreiro de 2027, mais esas oposicións serán menos favorábeis pois estará a maior distancia, uns cen millóns de quilómetros, e xa que logo non brillará tanto como agora.
Cada inverno encontrámonos cunha das rexións do firmamento máis fermosas, o hexágono cuxos vértices debuxan as estrelas máis brillantes de seis constelacións espectaculares
Convén aproveitarmos, entón, a oportunidade deste Nadal, un Nadal que ten sempre no ceo as súas verdadeiras luces. Cada inverno reencontrámonos cunha das rexións do firmamento máis fermosas, o hexágono cuxos vértices debuxan as estrelas máis brillantes de seis constelacións espectaculares: Sirio, a máis luminosa, no Can Maior; Procyon no Can Menor; Pollux (e Castor) nos Xemelgos; Capella no Auriga; Aldebarán no Touro (constelación visitada agora por Marte, ademais); e Rigel en Orión.
Orión é un dos tesouros maiores da nosa noite, co seu recoñecíbel cinto das “tres Marías” que en galego tamén chamamos as “estrelas do leite”, como lle escoitamos tantas veces na Casa das Ciencias ao lembrado Juan Carlos Medal, “Jaítos”. Para alén da azulada Rigel, Orión ten outra estrela brillante, Betelgeuse, de cor vermella.
Son dúas estrelas grandes, moito maiores ca o noso Sol, e como lles é propio ás estrelas grandes a súa vida é breve: uns poucos millóns de anos, lonxe dos cinco mil millóns que xa ten a estrela arredor da cal xiramos. Rigel e Betelgeuse non existían cando apareceron na Terra os primeiros homínidos, os primeiros grandes simios.
Esta rexión do ceo está fondamente ligada á literatura de noso. E o faro estraviado / daba o S.O.S. / n-o morse / -clave Orión- / das estrelas, lemos en “De catro a catro” de Manoel Antonio.
Cal o fulgente Sirius, / radioso e inmortal, / nunha noite profunda / centelleando está / i é marabilla e pasmo / de quen o contemprar, escribe Eduardo Pondal en “Queixumes dos pinos”. A metade da nosa vida transcorre de noite, así que non debe sorprender a curiosidade pola paisaxe celeste de escritores que viviron nun tempo en que a noite era naturalmente escura. Para Pondal, de feito, a noite é un símbolo máis do país, como fai explícito o seu poema máis coñecido, o noso himno.
Nel son os piñeiros os que falan e chaman o pobo a espertar do seu sono, mais antes diso son invocados nunha primeira estrofa reveladora. Eses oito versos iniciais tecen unha descrición poética do país a partir de tres eixos fundamentais: a terra (os piñeiros, o musical “monótono fungar” das árbores agarimadas polo vento), o mar (a “costa verdecente”) e a bóveda celeste, o pano alumado polo “prácido luar” de raios transparentes (e non é casual que todas as crianzas debuxen o Sol con raios amarelos, mais non lle poñan raios á Lúa).
Vaites! Resulta que a “nazón de Breogán” ten un himno noitébrego, que celebra a noite escura na que locen os astros e deixa ben ás claras que o firmamento é unha parte esencial do país. Ignorar, desprezar e maltratar a noite de Galiza equivale a ignorar, desprezar e maltratar Galiza. Máis aínda, protexer a paisaxe natural das nosas noites é unha obriga e unha tarefa non menos importante ca a de protexer a nosa lingua. Cómpre asumirmos iso canto antes. Somos un pobo que fala debaixo das estreliñas que guían o camiño. Somos o país do prácido luar.
