Lectura emocional da pandemia e doutras crises

Este mes está repleto de análises e valoracións sobre o impacto da pandemia, toda vez que se fixeron tres anos do inicio do estado de alarma e do confinamento, e con iso o golpe de realidade definitivo para tantas de nós que viviamos as novas que viñan doutros países como algo moi afastado e case ficticio. Non son poucos os medios de comunicación, tanto xerais como os especializados en noticias sanitarias, que publican informacións encabezadas por titulares do tipo "leccións aprendidas...". Aínda que non se deu por finalizada formalmente a alerta mundial pola pandemia, estamos nese momento de valoración e síntese do vivido e aprendido. Certo é que desde o primeiro ano xa andabamos recollendo leccións, e así seguimos. Unha lección que debéramos aprender é a natureza sistémica desta crise sanitaria, e antes outras, como a económica de 2008. Provocan cambios profundos e duradeiros na estrutura social, con múltiples ramificacións que se retroalimentan e dificultan a recuperación. O empeoramento dos indicadores de saúde mental a nivel poboacional é unha das consecuencias que parecen inevitables desta pandemia, que desta volta alcanzou unha visibilización global. Nunca antes recibira tanta atención mediática, política e social. Pegada psicolóxica Hai razóns moi fundamentadas para estar pendentes da evolución do estado emocional da cidadanía, por canto que a pegada psicolóxica persiste máis aló dos primeiros meses de maior restrición física. O estudo europeo A vida, o traballo e a Covid-19, con enquisas realizadas en varias series temporais desde abril de 2020, confirman unha tendencia negativa nos indicadores de saúde mental. A mellora das expectativas sanitarias e de maior liberdade de movementos non implicaron unha melloría no estado emocional da poboación. Ao contrario. Na primavera de 2021, os índices de benestar mental alcanzaran o seu nivel máis baixo en todos os grupos de idade, pero moi especialmente no caso da mocidade. Tamén entre as persoas que perderan o emprego. Percíbese un aumento das desigualdades nos grupos xa vulnerables, con dificultades para chegar a fin de mes. Detectouse unha caída da confianza nas institucións e sobre a accesibilidade das medidas de apoio emprendidas para mitigar os efectos económicos e sociais da pandemia, e incluso reticencias na vacinación (non sendo así en España). O plan de saúde mental da Galicia posCovid naceu insuficiente Nos primeiros meses do ano 2022 non hai mellora en canto a benestar mental percibido, con peores cifras que na primavera de 2020, o mesmo que os índices de risco de depresión, que melloran lixeiramente con respecto a 2021, pero sen chegar aos niveis do primeiro ano de pandemia. O estudo tamén alerta das dificultades de acceso aos servizos de saúde mental. Nese tempo, en Galicia coñeciamos as listas de espera de 2021, desbordando calquera previsión de mellora que a Xunta puidera ter amparándose no aumento de profesionais de saúde mental. Incerteza e desigualdade O último informe deste estudio europeo ten un título moi acertado: Vivir nunha nova era de incerteza. Posiblemente un dos motores do sufrimento emocional, xunto coa desesperanza. Estamos nun momento marcado por unha elevada incerteza: un gran número de fogares están en risco de pobreza enerxética, cun 28% de persoas que declararon ter problemas para pagar as facturas e chegar a fin de mes. Case a metade delas tiña dúbidas de poder pagar as seguintes facturas. E todo isto no medio dunha guerra, unha inflación e suba de prezos en produtos básicos, dificultades crecentes para acceder a unha vivenda, e como colofón, turbulencias no sector bancario que nos recordan a épocas recentes e cuxas repercusións aínda estaban presentes no inicio da pandemia. Aínda que non teñan nada que ver os problemas bancarios coa crise da anterior década, o efecto subxectivo nunha poboación altamente sensibilizada non é menor. Por todo isto, unha lección que destacaría sería a de seguir atentas á lectura emocional dos efectos desta cadea de crises, porque os indicadores de saúde mental reflicten de forma moi precisa o agravamento das condicións de existencia da poboación, do crecemento da desigualdade social e o nivel de tensión que pode soportar un colectivo. Hai moitos asuntos urxentes dos que tomar nota, principalmente a través de medidas socioeconómicas e de protección social que permitan mitigar o impacto. E no que respecta á atención sanitaria á saúde mental, debéramos recordar que o plan de saúde mental de Galicia posCovid naceu insuficiente para resolver as carencias previas ás crises pasadas e ás que xa están aquí.