Os fondos contra o despoboamento, sen planificación

Na última década a Galiza perdeu máis de 750.000 habitantes, unha problemática na que converxen diferentes factores como o envellecemento da poboación, a caída da natalidade e os movementos migratorios. Segundo datos do Instituto Galego de Estatística (IGE), 25,7% das persoas do país teñen máis de 65 anos, seis puntos por riba da media estatal, mentres 62% das e dos galegos están en idade de traballar —entre 16 e 64 anos—. A caída da natalidade, unha constante desde 2008, propiciou o pasado ano un saldo vexetativo negativo de 17.559, co dobre de falecementos —32.822— que de nacementos —15.263—. O saldo vexetativo, de feito, non arroxa un resultado positivo desde 1987. Os baixos datos de natalidade, en contraste coa progresiva suba da mortalidade por mor do envellecemento da poboación, deixan sen efecto en termos globais o saldo migratorio positivo dos últimos anos —14.616 inmigrantes máis que emigrantes en 2020— e acentúan a crise demográfica que padece o país. Máis de 250 concellos perden poboación Dos 313 concellos galegos, máis de 250 veñen minguando a súa poboación desde hai quince anos. A situación é especialmente crítica nas áreas menos poboadas, especialmente no interior da Galiza, xa que os municipios de menos de 2.000 habitantes —119 no conxunto do país— perderon 40.357 persoas censadas desde 2010, cando había perto de 185.000. Aliás, 17 concellos están actualmente en risco severo de despoboamento —densidade de poboación menor a 8 habitantes por quilómetro cadrado—, entre os que se atopa a totalidade da comarca da Fonsagrada —o concello homónimo, Baleira e Negueira de Muñiz—. E outros 20 municipios atópanse en risco de despoboamento non severo por teren entre 8 e 12,5 habitantes por km2. Eivas na planificación das axudas europeas Neste contexto entran en xogo as achegas da Unión Europea, nomeadamente o Fondo Europeo de Desenvolvemento Rexional (Feder), o Fondo Social Europeo (FSE) e o Next Generation, un programa extraordinario que ten por obxectivo reactivar a economía após a pandemia da Covid-19. Segundo os últimos rexistros da Consellaría de Facenda, o Goberno galego só executou até o momento 48,5% do programa Feder 2014-2020, restando aínda máis de 600 millóns de euros que deben ser abonados antes do 31 de decembro de 2023. En caso contrario, a Galiza perdería o diñeiro. "Falta planificar, render contas e avaliar os resultados", di Pazos-Vidal A maiores, a Xunta debe enviar a Bruxelas, antes do remate do presente ano, o seu programa operativo para o Feder 2021-2027, que, sumados ao FSE do mesmo período, achegará ao país 3.150 millóns de euros, 8,1% máis que no anterior sexenio. Despois de Andalucía, que recibirá máis de 12.000 millóns, a Galiza é o segundo territorio do Estado máis beneficiado. Con cargo a estes novos fondos, o Goberno galego prevé destinar unha liña de axudas —aínda pendente da aprobación de Bruxelas— para 185 concellos de menos de 5.000 habitantes. Isto é posíbel grazas á mudanza no concepto de "despoboamento" que impulsou o pasado ano o galego Serafín Pazos-Vidal, analista experto na Unión Europea e director da oficina da Convención de Autoridades Locais Escocesas (Cosla, en inglés) na capital belga. Deste modo, considéranse en risco de despoboamento tanto os municipios cunha densidade inferior a 12,5 habitantes por quilómetro cadrado como aqueles que sufrisen unha caída media interanual de 1% da poboación entre 2007 e 2017. "O único que fai esta nova definición é dar unha chave, unha panca para que se invista nestes territorios ao considerar que precisan dun tratamento específico e prioritario nos plans de investimento dos fondos europeos, nomeadamente o Feder, mais isto xa se podía ter feito con anterioridade. Agora haberá que preguntar á Consellaría de Facenda se vai dedicar unha ou varias liñas específicas para o despoboamento, tal e como vén referido no regulamento aprobado en Bruxelas", explica Pazos-Vidal a Nós Diario. Neste senso, lamenta a falta de información a respecto do programa operativo da Xunta para o Feder 2021-2027: "É a maior decisión económica que vai afectar o país nas próximas dúas lexislaturas, e ninguén viu aínda o borrador inicial ou o índice. Cumpriría preguntar no Parlamento cales son as prioridades do Goberno para destinar nada menos que 3.000 millóns de euros de investimento puro", sostén. O destino dos fondos Para Pazos-Vidal, o problema do despoboamento non é unha cuestión de diñeiro, senón de planificación dos fondos. "Na Galiza empezamos a preocuparnos por isto cando provincias como Soria ou Teruel se ergueron no Estado. Nos últimos anos aquí impulsáronse boas iniciativas, mais sempre illadas. Sacar determinadas convocatorias para concellos e deputacións non é un traballo estratéxico. Cartos sempre tivemos, o que faltan son plans integrados, rendemento de contas e avaliación dos resultados", afirma, e salienta o exemplo de Escocia: "Aquí para distribuír as axudas dialogamos con todos os axentes implicados no sector, mentres a Xunta o que fai para cumprir a normativa europea é remitir o documento aos sindicatos, á Fegamp e a catro máis o día antes de envialo a Bruxelas". "Os fondos non poden recaer nas grandes empresas", expón Rubén Lois O analista cre que hai que asumir que "non é posíbel salvar a totalidade do territorio" pola acentuada falta de relevo xeracional nalgúns núcleos de poboación, mais matiza que "iso non supón abandonalos". "Por unha banda —prosegue—, porque hai que xestionar o medio ambiente para evitar lumes e danos á natureza, e por outra porque hai que afianzar os servizos públicos e facer que cheguen a toda a poboación", di. Pola súa banda, o catedrático de Xeografía da USC Rubén Lois tamén ve esencial mellorar os servizos no rural e crear oportunidades de emprego a través das axudas da UE para fixar poboación: "Non concordo nin coa Xunta nin co Estado na planificación dos fondos europeos. O Next Generation debería apostar nos pequenos emprendedores do país, mais semella que prefiren destinar os cartos a grandes empresas que non arranxarán o problema porque non crearán postos de traballo localizados no territorio", expón. el, cómpre facer un pacto "cos axentes políticos e sociais" para distribuílos, e sinala como eixo impulsar servizos que melloren a calidade de vida das persoas: "Se temos un concello moi envellecido podemos xerar emprego creando centros de día, na atención a domicilio... Habería que desenvolvelos máis para que a xente nova poida facer a súa vida no rural. Mais para iso tamén precisamos aplicar unha discriminación positiva para estes concellos no reparto das axudas e mellorar as comunicacións, as redes de transporte e os servizos básicos". Lois tamén salienta que a Xunta apunta nos propios plans de desenvolvemento rexional a sectores como o alimentario, o téxtil ou o loxístico "que poden ter cabida no rural". A dispersión das máis de 30.000 entidades de poboación do país é sinalada como unha dificultade para desenvolver unha rede de servizos públicos nos concellos rurais. Porén, Pazos-Vidal destaca que Escocia ten "menos núcleos e máis separados que na Galiza" e, a pesar diso e de ser o Goberno do Reino Unido "ultraliberal", ofrécese "unha maior cobertura" que no noso país.