Os determinantes ambientais na saúde mental

A catástrofe ecolóxica dos pellets. A chegada ás costas galegas de miles de microplásticos e a solidariedade amosada por centos de persoas lembrounos o vivido no Prestige, evocando momentos de pena, angustia e incerteza. Os peches precipitados das campañas de marisqueo nas rías da costa galega, a prohibición de recollida do produto polas mareas vermellas, a mortaldade do marisco pola desalinización da auga ou o aumento de temperatura desta como factores vinculados ao cambio climático. Tamén eventos contaminantes como o desaugue do encoro do Tambre ou a vertedura da mina de San Finx na ría de Muros-Noia. Todas estas situacións provocan un derrubamento económico para miles de persoas que dependen directa e indirectamente da actividade pesqueira. De novo, incerteza, angustia, pesimismo. Ameaza na comarca da Ulloa, no interior de Galicia, da instalación dunha macrofábrica de celulosas (10 veces maior que a de Ence-Pontevedra) cun impacto medioambiental, económico e social absolutamente devastador para toda a zona pola que transcorre o río Ulla ata chegar á ría de Arousa. Perda de especies animais e vexetais endémicas ou en perigo de extinción, afectación a zonas de especial conservación da Rede Natura, degradación do territorio habitable pola construción da macro-celulosa, incremento do modelo de eucaliptación (co maior risco de incendios e expulsión de especies autóctonas), sobrecaptación de auga do encoro sen calcular os efectos do cambio climático nas próximas décadas, vertedura de grandes cantidades de auga con substancias químicas contaminantes. Perda de explotacións agropecuarias, de zonas de marisqueo e outras actividades do sector primario que están nun período de desenvolvemento produtivo e sinerxías conformando unha verdadeira economía circular. Ameazas de expropiación. Expulsión do rural. Incerteza, ansiedade, indefensión. Depresión, ansiedade, tristura ou trastornos de personalidade asócianse á contaminación atmosférica Unha noticia destes días, que pasou máis desapercibida. A polución atmosférica está relacionada cunhas 500 mortes ao ano en Galicia, podendo evitarse se reducimos os niveis de partículas contaminantes no aire, que en moitas ocasións superan os límites recomendados pola OMS. A contaminación enferma de forma moi grave, chegando á incapacidade funcional e á mortaldade. Todos estes son exemplos de factores ambientais con potencial impacto na saúde mental da comunidade. Nos últimos anos estanse a publicar estudos epidemiolóxicos sobre o impacto de factores ambientais e contaminantes sobre a saúde mental da poboación. Unha revisión de Ordoñez-Iriarte, publicada en 2020 pola Sociedade Española de Saúde Pública na revista Gaceta Sanitaria, enumera as principais conclusións das investigacións especializadas. Os efectos A contaminación atmosférica asóciase con depresión, ansiedade, tristura ou trastornos de personalidade; o cambio climático e os fenómenos meteorolóxicos extremos asociados vincúlanse a trastornos por estrés postraumático, angustia, ansiedade, depresión; a contaminación acústica intensifica as dificultades para durmir e problemas cognitivos; o uso de contaminantes químicos e pesticidas parece estar correlacionado con trastornos do desenvolvemento na infancia e deterioro cognitivo nas persoas maiores, así como trastornos do comportamento e alteracións hormonais; os espazos urbanos caracterizados pola sobrepoboación, a infravivenda, a falta de espazos verdes, a baixa calidade do aire en interiores e a contaminación luminosa favorecen alteracións do comportamento, agresividade, angustia ou baixo desenvolvemento cognitivo. O informe advirte da necesidade de maior investigación que precise o peso específico dos distintos factores contaminantes na etiopatoxenia e evolución dos diferentes trastornos mentais. Algo complicado xa que a saúde mental xorde da interacción complexa e, con efecto acumulativo e desigual entre a poboación, de factores xenéticos, psicolóxicos, sociais, de estilo de vida e ambientais. En calquera caso, a relación entre condicións ambientais e saúde mental está contrastada suficientemente. A Comisión Europea e a OMS insisten nun enfoque integral de saúde mental en todas as políticas, incluídas as ambientais, traballando en cooperación intersectorial. Atravesa toda a Axenda 2030 e os Obxectivos de Desenvolvemento Sostible, entre outros: saúde e benestar, auga limpa e saneamento, enerxía accesible non contaminante, cidades e comunidades sostibles, acción polo clima, produción e consumo responsables. Altri parece simbolizar todo o contrario.