Chegan as nosas aves máis viaxeiras

Acultura tradicional agraria estaba ben atenta ao medio e a todo o que nel sucedía, xa que en boa medida segundo o que acontecera ían ir as colleitas do ano. Esa observación continuada da contorna máis próxima, do tempo e da presenza ou ausencia de certas aves, traduciuse no prognóstico do refraneiro. Pasamos xa o equinoccio de primavera e estamos no tempo da chegada das aves viaxeiras. É o regreso dunha inxente cantidade e diversidade de paxaros que crían na Galiza pero que van pasar o inverno a lugares máis cálidos. Certamente, que se lle vai perder aquí a aguia cobreira nos meses máis fríos se se alimenta de cobras e lagartos que están acubillados protexéndose da intemperie. Ou ás anduriñas e os cirrios que se nutren do plancto aéreo formado por mosquiñas, moscas e outros insectos. Imos coñecer algunhas destas viaxeiras Cuco, bubela, papuxas, picafollas, abellaruco, picanzos, miñato abelleiro, aguia calzada ou tartaraña cincenta son algunhas das especies que están a chegar estes días e nos que virán. De igual ma - neira, son moitas as aves que viñeron a pasar o inverno a Galiza e agora marchan para ir criar ao norte. Pero delas falare - mos noutra ocasión. A maioría das viaxeiras veñen de Áfri ca, continente que acolle nos meses máis fríos as nosas migrantes e as do resto de Europa. Por sorte, para elas non hai res tricións pola covid-19, e de existir sería un verdadeiro desastre, xa que moitas aliméntanse de insectos, ratos e outros animais que sen controladores naturais de seguro que farían estragos. Falando de aves migradoras, 2021 é para a organización SEO-Birdlife o ano dos cirrios. O motivo de ser escollida ave do ano non é de moito orgullo, ao con - trario, xa que se debe ao declive da es - pecie. Os datos aportados por esta ONG apuntan a unha redución da súa pobo - ación do 27,2% nos últimos 22 años (1998-2020). É unha especie protexida, como o son tamén os seus niños, polos e ovos, motivo polo que está incluída na Listaxe de Especies en Réxime de Pro - tección Especial. Quen non reparou nos cirrios algunha vez? Pois seguramente que todas e todos o fixemos. Basicamente porque é unha especie que vive entre nós, nas vilas e ci - dades, e faise notar. Quen non ten estado nunha praza tomando un café e non os ten visto pasar berrando "cirri" mentres se perseguen? Ou non os ten observado meterse nalgún oco no beiril do tellado dunha casa ou dunha igrexa? O que quizais moitas persoas descoñecen é que neses momentos -os da reprodución cando acoden ao niño- son os únicos nos que estas aves tan fascinantes "tocan terra". Os cirrios adaptáronse a vida no aire e, sen posarse, comen, beben e dormen nel sen deixar de voar. Esta vida aérea provocou que teñan as patas practicamente atrofiadas, polo que crían en buracos altos de construcións onde entran directamente voando e dos que saen lanzándose dende as alturas (por iso precisan nidificar nos altos). De feito, ás veces atópanse no chan e puidera parecer que lles pasara algo e o que sucede é que caeron e non son quen de "despegar". Esta ave foi escollida ave do ano 2021 por votación popular. Lamentabelmente, as compañeiras de votación, o picanzo real e a tartaraña cincenta, son igualmente aves migradoras e a súa situación é tan ou máis delicada ca dos cirrios. A tartaraña cincenta é unha ave de rapina que en Galiza está asociada ao monte baixo, cría no chan e constrúe o niño entre os toxos, carqueixas ou xestas, hábitat que nos últimos anos foi a menos principalmente pola plantación descontrolada de eucaliptais. A intensificación da agricultura así como a vaga eólica sen planificar que se lles afecta son outras causas do seu declive: outro caso do desleixo da administración na falla de ordenación e planificación do territorio onde a biodiversidade sae mal parada. E o cuco cucou Entre marzo e abril o cuco ha de vir, di outro refrán. O Cuculus canorus é quizais unha das aves migradoras máis coñecidas e recoñecidas na cultura popular e protagonista de ducias de ditos e contos. Tan popular é este paxaro que mesmo presta o nome a fenómenos meteorolóxicos como a neve do cuco, esas nevaradas que se dan logo da entrada da primavera e dos primeiros cantos desta ave. A finais de marzo xa temos os cucos aquí e, se o tempo acompaña, xa escoitaremos o canto dun paxaro que non cría aos seus polos senón que parasita a outras aves poñendo os ovos en niños de carrizas, paporrubios ou papuxas, que aceptarán como seus e sacarán adiante, razón da expresión es moi cuco ou cuca. Polas mesmas datas van chegando as bubelas coa súa vistosa plumaxe. Xunto coa anduriña, o cuco é para moitas persoas do rural unha das aves que claramente anuncia a chegada da primavera. Porén, agora nas zonas litorais galegas veñen as primaveras sen o seu cucar desta especie, que está a desaparecer debido aos cambios que se están a producir no medio. As últimas aves en chegar O picanzo vermello e o miñato abelleiro son as derradeiras aves en chegar a Galiza, aló por mediados de maio. O picanzo vermello ten unha boa razón xa que escolle o camiño máis longo. Boa parte das aves, por non dicir todas das que estamos a falar, cando regresan de África e veñen criar ao norte, cruzan o Mar Mediterráneo por algún punto como pode ser o Estreito de Gibraltar ou Sagres, pero ao picanzo vermello dálle por coller unha ruta distinta. Comeza a súa viaxe "subindo" cara o leste primeiro e logo rodea todo o Mediterráneo ate chegar aquí. Fai unha migración en lazo, como se lle denomina, porque, cando volve despois de criar, si cruza o Mediterráneo. En total realiza un percorrido duns once mil quilómetros. Cando vexamos unha parella desta especie, das que aínda crían por exemplo na praia do Rostro en Fisterra, podemos imaxinarnos a súa fantástica expedición dende as costas de Mozambique. Adaptar o refraneiro Voitre branco, falcón pequeno, moucho de orellas, fulepa amarela ou escribenta das hortas son outras das aves que están de camiño a Galiza mentres les este artigo. Viaxes fascinantes que se veñen producindo dende hai milleiros de anos. Tristemente, quizais habería que ir pensando en mudar o refraneiro. Diferentes estudos indican que a migración das aves está a cambiar por causa do cambio climático. Estase a comprobar que hai exemplares dalgunhas especies que xa non completan a súa viaxe migratoria. Por exemplo, moitas cegoñas e andoriñas xa non cruzan ao continente africano e quedan no sur da península. As aves non migran tanto polo frío, máis ben o fan pola escaseza de alimento e algunhas cegoñas atopan xa abundante comida en vertedoiros e nos restos de cultivos do sur da península, o que fai que xa non continúen a viaxe. De igual maneira que facían as nosas xentes do rural ata hai décadas, a observación continuada e análise dos datos climáticos e da partida e chegada das aves (fenoloxía) por parte de ornitólogas e ornitólogos levou a concluír que dende os anos setenta na Península Ibérica adiantaron a partida unha semana. As aves alén de aportar beleza, son un indicador da conservación do noso medio e de como as actividades humanas están contribuíndo á degradación da natureza, polo tanto a súa observación permítennos gozar, aprender e comprobar que o cambio climático é un feito. Se queres gozar deste tipo de contidos de forma habitual non tes máis que tramitar canto antes a túa subscrición a Nós Diario!