3-30-300: A [re]conexión urbana coa natureza

Que o verde nas vilas e cidades non se entenda exclusivamente como un decorado embelecedor, senón tamén como un elemento natural funcional imprescindible para a saúde e o benestar emocional debería ser algo que na actualidade xa non ofrecese ningún tipo de dúbida. O verde embelece a cidade, faina máis afable, máis acolledora e máis protectora para os que habitan nela. Está cientificamente estudado, o beneficio do verde para a saúde, non é só física senón tamén mental. A maior parte das nosas vilas e cidades arrastran un gran déficit de verde por plans que case non o tiveron, nin teñen, en conta en novos proxectos urbanísticos. Nun continuo afán creador de espazos duros e grises seguindo errados criterios de minimalismo baleiro, na maior parte dos casos, decide desprazarse o verde case totalmente das rúas e prazas aparecendo (nalgún caso) árbores testemuñais adaptadas ao deseño arquitectónico como meros elementos decorativos. Falta porcentaxe de superficie verde, sexa a pé de rúa, como vertical ou nos balcóns e azoteas. A vexetación é importante por moitos motivos: é un filtro natural que limpa o aire retendo partículas contaminantes; xera osíxeno no seu crecemento; minora a contaminación acústica; crea un efecto parasol que evita o sobrequecemento do chan (o mesmo pavimento baixo a súa sombra pode reducir ata unha ducia de graos a temperatura); e agora tamén se valora que sexa un depósito natural para reter CO2, na urxente e xa inevitable loita contra o cambio climático. Por outra parte, a pandemia da Covid provocou un espertar sobre a importancia dos espazos verdes, existindo numerosos estudos en todo o mundo que demostran o aumento do uso da natureza urbana. A arborización das cidades e vilas debe pasar por directrices claras e específicas, buscándose non só obter beneficios directos como o arrefriado da cidade senón contar cunha maior biodiversidade urbana. Faise necesario establecer regras básicas, considerando que cada vila ou cidade é diferente, para desenvolver programas forestais urbanos con éxito, e non encher a cidade de vexetación sen consideracións de tipo estrutural, de composición e riqueza de especies, contribuíndo efectivamente a aumentar a biodiversidade. Por todo isto, xa desde hai varias décadas, o ecólogo forestal urbano Frank Santamour propuxo a regra 10-20-30 para garantir a diversidade de especies no bosque urbano. A norma establece que ningunha especie arbórea debe compoñer máis do 10% do bosque urbano dun municipio, ningún xénero debe ter unha cota superior ao 20%, e ningunha familia debe compoñer máis do 30% da masa arbórea. Aínda que esta regra foi debatida ao longo dos anos, fíxose amplamente coñecida e adoptada, o que moi probablemente tivo un efecto positivo na estrutura e diversidade das masas arbóreas de moitas urbes. Probablemente debido a que a súa formulación ocorreu na década dos 90, non tiña un enfoque que considerase os bens e servizos proporcionados pola arborización urbana, pero agora, con outras urxencias nos ámbitos de cambios no clima e a saúde pública, o profesor ambientalista e ecólogo forestal urbano Cecil Konijnendijk van den Bosch, director do Nature Based Solutions Institute, vén de propoñer a incorporación da regra 3-30-300 nas cidades, complementaria á de Santamour, baseándose en numerosas investigacións relacionadas cos vínculos entre os bosques urbanos e a saúde, o benestar, o cambio climático e o traballo de organizacións mundiais influentes como a OMS. —3: Que todos os cidadáns poidamos ver desde a casa polo menos tres árbores (de porte decente). Investigacións recentes demostran a importancia da proximidade da natureza, para a saúde mental e benestar, incidindo en que ver árbores dende nosas xanelas axuda a manternos en contacto coa natureza e os seus ritmos, proporciona importantes descansos no noso traballo, podendo ademais inspirarnos e facernos máis creativos. —30: Que teñamos rúas e prazas cubertas, polo menos, co 30% de dosel arbóreo. Cada vez máis estudos demostran unha asociación entre o dosel do bosque urbano e o arrefriado da cidade, mellores microclimas, saúde mental e física e posiblemente tamén a redución da contaminación do aire e o ruído. —300: Que esteamos a 300 metros, como máximo, dun parque ou espazo verde de polo menos unha hectárea. Dita distancia baséase en resultados de investigacións recentes, facéndose mención por exemplo a que a Oficina Rexional Europea da Organización Mundial da Saúde (OMS) recomenda que sexa unha distancia máxima de 500 metros ata o espazo verde máis próximo ou que estea de 5 a 10 minutos de camiñada segura. A outra esixencia é que estes espazos verdes sexan de alta calidade, podendo ser tamén corredores para bicicletas ou carreiros para camiñar que atravesen ou circunden a cidade. A inclusión das zonas verdes na planificación urbanística das cidades é fundamental, ao igual que o é ter en conta que o crecemento urbano ten un importante efecto sobre o territorio. A natureza presente nas vilas e cidades é un filtro de gran calidade para contaminantes urbanos e partículas finas, absorbendo o CO2, principal causante do quecemento global, á vez que libera O2. Segundo estudos, unha árbore de gran tamaño pode chegar a absorber ata 150 quilos de CO2 ao ano. Tamén pode axudar a regular o fluxo de auga, desempeñando un papel fundamental na prevención de inundacións. Ademais disto, ao axudar na regulación da temperatura nas rúas, pode contribuír a que baixe a necesidade de poñer o aire acondicionado ata nun 30% nos meses máis calorosos, e a reducir a factura da luz pola calefacción entre un 20% e un 50%. En cantos lugares vemos como se repiten denuncias por arboricidios? Podas desmedidas ou tallas de exemplares de forma inxustificada. En cantas vilas ou cidades vemos interese por xerar biodiversidade nos alcorques, xardíns ou parques, formando ecosistemas que alberguen flores, dando refuxio e alimento aos pequenos insectos e axudando a controlar as pragas do arboredo? Onde vemos que se opte por sementar mesturas especiais de flores silvestres no canto de céspede, que supón un mantemento máis custoso e menos sostible? Por sorte xa existen exemplos de vilas e cidades que traballan coas regras baseadas na ecoloxía urbana, contribuíndo co mantemento da biodiversidade e a resiliencia e os cambios no clima, por desgracia son moitas mais as que aínda non as teñen en conta.