Xoguetes de museo

Cando chegan estas datas é inevitábel pensar na infancia. Nese tempo pasado no que o xogo e o xoguete enchían as horas que quedaban libres ao saír da escola. Desa lembranza, se cadra nostálxica, na Galiza existe memoria física grazas ao traballo de persoas que quixeron rescatar do esquecemento aquelas pezas, hoxe desaparecidas da vida cotiá, e ensinar como eramos nós e as persoas que viñeron antes ca nós nos anos previos á mocidade. Tres nomes propios dedicaron boa parte da súa vida a atesourar xoguetes que agora forman parte de espazos expositivos que figuran entre os máis visitados do país. Son Alberto Oro, Ricardo Pérez e Antonio Chaves. O Museo do Xoguete de Allariz inaugurouse en 1994 e non se entendería sen a doazón que fixo Alberto Oro da súa colección para goce de toda a sociedade A experiencia de Allariz O Museo do Xoguete de Allariz inaugurouse en 1994 e non se entendería sen a doazón que fixo Alberto Oro da súa colección para goce de toda a sociedade. Este médico allaricense iniciou a súa paixón polos xoguetes nos anos 70, mentres estudaba na Universidade de Santiago. "A primeira peza que iniciou a colección foi unha antiga máquina de coser, daquelas con pedais, de latón e ben pintadiña, que me achegou aos tempos en que eu pasaba o meu tempo con xoguetes", lembra para Nós Diario. Sen experiencia previa nin intención clara de coleccionar, comezou a adquirir outros que atopaba en comercios e mercados de segunda man. "Comezoume a gustar e tamén tiña éxito entre a xente que viña pola miña casa de visita", conta. Pola súa profesión, como el mesmo recoñece, "dispuña de tempo, algo de diñeiro e a posibilidade de viaxar moito". Ser médico axudouno, tamén, a atopar moitos xoguetes nas casas ás que acudía en visita profesional, sobre todo nas comarcas de Ourense onde traballou algúns anos. "Para min esas pezas son a parte máis entrañábel da miña colección por saír do máis íntimo das familias que coñecín nesa época", recoñece. Unha parte importante das pezas conseguiunas tamén no desaparecido Bazar Blanco, da céntrica rúa do Paseo de Ourense. "Tiven a fortuna de chegar nos seus últimos anos e por unha amizade familiar accedín ao seu interior para atopar xoguetes de folla de lata, cartón e madeira, os materiais cos que se elaboraban daquela", explica. Daquela poucas xogueterías había no país e a maior parte vendíanse en todo tipo de tendas, por exemplo nos ultramarinos. "Mesmo nas tabernas mudaban os escaparates en determinadas datas para ofertar xoguetes polo éxito que tiñan", conta Oro. Medrou, cos anos, o número de xoguetes na súa vivenda que chegou a ocupar, de maneira ordenada, toda unha parede. Daquela viaxa até a vila catalá de Figueres para coñecer de primeira man o Museu del Joguet, fundado en 1982. Nos 90, co cambio no Goberno municipal e a chegada do nacionalismo, xorde a posibilidade de crear unha instalación expositiva permanente en Allariz empregando o antigo edificio dos xulgados. A través da doazón de ao redor de 850 pezas comeza a súa andaina até hoxe, que conta con máis de 2.000 polas posteriores doazóns, factor que influíu na decisión actual de ampliar as súas dependencias neste 2021. Este mesmo ano recibiu a doazón de máis de 500 xoguetes do coleccionista asturiano Fernando Fernández Arias de Grado e atópanse inmersos no proceso da súa catalogación. O perfil das persoas que se achegan até Allariz para ver os xoguetes é moi variado tanto en idade como na procedencia. A maioría son familias galegas con nenas e nenos A conservación nun museo do xoguete O perfil das persoas que se achegan até Allariz para ver os xoguetes é moi variado tanto en idade como na procedencia. A maioría son familias galegas con nenas e nenos, como recoñece o técnico municipal responsábel dos museos, Juan Antonio Seara. "En todo caso tamén recibimos visitantes de Euskal Herria, Madrid, Portugal e Francia", sinala a Sermos Galiza. Os datos estatísticos evidencian o éxito de contar cunha infraestrutura cultural deste tipo. Desde que abriu as portas ao público, o 6 xaneiro de 1994, pasaron por el ao redor de 324.000 visitantes, cunha media de 12.000 visitas por ano. E neste 2021, a pesar da situación de pandemia da Covid-19 levan pasado polo Museo arredor de 7.000 persoas. O de Allariz é un exemplo da importancia de xestionar ben este tipo de coleccións que camiñan na fina liña que hai entre a recuperación patrimonial e a memoria sentimental. En materia de conservación, o Concello e a Escola Superior de Conservación e Restauración de Bens Culturais da Galiza asinaron no curso 2019-2020 un convenio de colaboración para que aquelas pezas que precisan unha intervención para a súa conservación e restauración se realicen na escola. "A liña de actuación que se realiza no museo comeza sempre en xaneiro, cando fecha as súas portas aos visitantes para realizar tarefas de mantemento", explica Seara, "faise un seguimento do estado das pezas expostas e valórase se é necesario depositalas na Escola", engade. Ese mes tamén é no que aproveitan para revisar os xoguetes que se atopan no almacén do propio museo e ver a posibilidade de que pasen á exposición pública. O Melga presenta unha mostra significativa de xogos tradicionais da Galiza, así como doutros países O Museo Etnolúdico da Galiza Para referírmonos ao xogo e ao xoguete no país é imprescindíbel, tamén, achegármonos até Ponteceso. Na vila de Pondal nace en 2013 o Museo Etnolúdico da Galiza (Melga). O responsábel de que ese municipio conte cunha mostra importante que comezou con 5.000 pezas de varias épocas e procedencias para contar hoxe con máis de 14.000 é o coleccionista Ricardo Pérez e Verdes. El mesmo recoñecía na súa inauguración que o proxecto xurdía "coa vocación de recuperar e divulgar o patrimonio lúdico-deportivo da Galiza" coa ideas de "salvagardar a memoria colectiva". Creador dunha fundación coa que xestiona o proxecto, aos seus 78 anos segue moi activo. Doutor en Educación Física e ex seleccionador de voleibol, forma parte da entidade Patrimonio Lúdico Galego e conseguiu que o museo medrara en visitantes de ano en ano desde a súa inauguración. Así, remataba 2019, meses antes da chegada da pandemia da Covid-19, con 6.960 visitantes, o que supuxo unhas 2.160 persoas máis que o ano anterior. O Melga está situado dentro das instalacións da Casa da Cultura do municipio, no que outrora fora o campo de fútbol do S.D. Ponteceso, un edificio de recente construción. Conta con dúas salas de exposición, de catrocentos metros cadrados cada unha. A primeira delas dedicada á evolución histórica do xogo, desde a prehistoria até a actualidade. A segunda sala presenta unha mostra significativa de xogos tradicionais da Galiza, así como doutros países. Por último exhibe material deportivo moderno, achegado por destacados deportistas. O Pazo de Liñares, na parroquia de Prado na capital dezá, reúne uns 4.000 xoguetes e meses despois do seu inicio xa pensan en aumentar o espazo actual A colección da Fundación Raquel Chaves En Lalín, no mes de agosto deste ano, inaugurábase o Museo do Xoguete, colección A. Chaves, que se engade á sala Ludomar coa que xa contaba a Fundación Raquel Chaves no Museo do Mar de Vigo desde 2016. Na actualidade esta entidade dispón de máis de 12.000 pezas e aínda realiza adquisicións e recibe doazóns de moitos lugares do mundo. O Pazo de Liñares, na parroquia de Prado na capital dezá, reúne uns 4.000 xoguetes e meses despois do seu inicio xa pensan en aumentar o espazo actual. Antonio Chaves, o seu responsábel, leva media vida dedicada ao mundo da infancia, ao xogo e ao xoguete promovendo o seu coñecemento a través de proxectos como o Museo Castelán-Manchego do Xoguete, do que foi director entre 1997 e 2006, e do desaparecido Museo Galego da Infancia, Xogo e Xoguete en Vigo. "Meu pai era emigrante en Holanda e os xoguetes que tiña eu e meus irmáns por Reis non eran moi chamativos", conta este cambadés a Sermos Galiza, "mais cando viña de vacacións traía outros que si chamaban a atención pola súa construción e os seus mecanismos", rememora. Após reunir certa cantidade de pezas, decide organizalas por familias e con certa orde numérica para rematar clasificándoas. "Fíxenme tamén cunha importante biblioteca pola necesidade de ter un coñecemento histórico, mesmo das fábricas que os facían", relata. A súa paixón polo xoguete levouno a visitar as propias factorías, estabelecendo amizade cunha boa parte das persoas que protagonizaron a idade de ouro do sector a nivel galego e estatal. "Tiven relación cos responsábeis da fábrica Payá de Alacant, pioneira e toda unha referencia no mundo do xoguete", explica, ou coa familia Borrás, autora dos coñecidos xogos de maxia", engade. A súa paixón polo xoguete levouno a investigar a relación que tiña Galiza coa zona de Alacant, concretamente co municipio de Ibi, onde estaban situadas as máis importantes industrias do xoguete do Estado español. Descubriu, por exemplo, que "as follas de lata, as litografías, imprimíanse en factorías como Vigo Artística". Por este motivo no recentemente inaugurado museo de Lalín indica que "en todas as salas hai unha representación de xogos e xoguetes realizados na Galiza" e moitas concretamente de Vigo. Outros exemplos que se rescataron foron os de Industrial Maber, Penínsular, Manufacturas Juvers, Manuel Vázquez, Barrientos, Editorial Hergan ou Cartel SL. Na exposición permanente tamén pode verse unha fotografía de Anxo Chairos que inmortalizou nenos vigueses montados en carrilanas ou o xogo 'Vigo. O tesouro da baía', fabricado pola firma alemá Amigo Spiele, en alusión ao tesouro dos galeóns de Rande. Ademais de xoguete galego, en Lalín hai unha importante representación do xoguete portugués con máis de 200 pezas do outro lado do Miño. O Pazo de Liñares é unha gran oportunidade para esta colección que padeceu, durante anos, a mala xestión municipal de Vigo. "Os xoguetes sempre son xoguetes", indica Oro, "agora ben, os de agora son mil veces máis bonitos, pedagóxicos e ben elaborados, antes eran moito máis primitivos" Xoguetes de antes... e de agora A evolución do xoguete logrou un desenvolvemento inimaxinábel nos últimos anos coa chegada das novas tecnoloxías. Aínda así, estes coleccionistas atopan puntos en común cos de antes, aqueles que lles chamaron a atención desde pequenos e fixeron que protagonizaran a súa vida. "Os xoguetes sempre son xoguetes", indica Oro, "agora ben, os de agora son mil veces máis bonitos, pedagóxicos e ben elaborados, antes eran moito máis primitivos", engade. Esta opinión procede, en parte, de como estaban feitos aqueles que coleccionaron. "Eran de materiais moi ruíns, perecedoiros, mais tiñan en común cos de agora que o aprecio é o mesmo para as rapazas e os rapaces", opina, "a época do xoguete é unha moi concreta e sempre serán importantes", sentencia. Para Chaves é fundamental nun xoguete a mestura de tradición e modernidade. "Xoguetes que incorporan as novas tecnoloxías mais sen perder a identidade popular", razoa. Porén, admite que "non hai que darlle as costas aos novos tempos, iso si xogar sempre socializando". Lembra que cando organizou en 1994 o IV Congreso de Ludotecas en Vigo "xa había xoguetes que accedían á enerxía para crear movemento a través de placas solares". Un futuro prometedor Os museos dedicados ao xoguete na Galiza lograron situarse entre os máis visitados do país nos últimos anos e no só por estas datas., moi por diante dos considerados clásicos. Allariz, Ponteceso e agora Lalín están chamados a ser referentes do pasado lúdico e non pola súa propia relación con estes obxectos universais no tempo, máis ben pola sorte de contar co traballo destes coleccionistas e a habilidade dos seus responsábeis de cultura que viron as posibilidades que teñen de cara ao posicionamento no mapa museístico actual. "O Museo sempre xera interese nos visitantes, moitos deles incluso son coleccionistas", asegura Juan Antonio Seara. Aínda así, explica que polo de agora "a relación con outros Museos da mesma temática non é moi habitual" en parte pola distancia entre eles cando falamos dos que se atopan no Mediterráneo mais tamén dos que tratamos nesta reportaxe. Se preguntamos pola posibilidade de futuras colaboracións, Seara admite que "unir sinerxías sería interesante" e mesmo intúe que "non sería desencamiñado falar de que nun futuro se puidesen abrir liñas de colaboración entre todos eles".