Sobrevivir ao cataclismo

Xa o avisara Rocío Castro nestas mesmas páxinas hai xusto un ano e a realidade deulle a razón. 2022 foi o ano das Tanxugueiras. Arrasaron na televisión, arrasaron nas redes sociais e nas plataformas de streaming musical, arrasaron nos festivais do Estado, arrasaron en Riazor e non arrasaron en Turín e no resto de Europa porque, en fin, TVE tiña outros plans. A onda expansiva chegou axiña á cultura de base e acabou coa produción de pandeiretas do país. Máis houbera. As escolas de música e de baile tradicional asumiron con solvencia o impacto desta moda viral que, con pouco que poñamos as familias da nosa parte, ten pinta de vir para quedar. Xisco Feijoó dixo "a nosa música tradicional está viva a día de hoxe, volve estar onde tiña que estar: na rúa". E dixo ben. O Barómetro do Consello da Cultura Galega salientou o papel de Aída, Olalla e Sabela no informe no que certificaba o "inicio" da recuperación do sector cultural, xunto coa outra grande acción cultural do ano: o Camiño de Santiago. Como evento cultural, este Xacobeo tivo un aquel bipolar. Por un lado, botoulle gasolina aos grandes festivais e aos concertos multitudinarios da pospandemia. Polo outro, cedeulle o nome ao Fondo de Proxectos Culturais que funcionou como verdadeiro soporte vital básico do sector. A industria cultural galega é tan modesta que un proxecto de 15.000 euros sálvalle o ano. E aínda menos mal. Os orzamentos de 300.000 euros para arriba quedan para patrocinar as visitas dos grandes nomes foráneos, que son ao mesmo tempo grandes éxitos de público e os maiores receptores de axudas públicas. O paradoxo do gato de Schrödinger retratando a vida e a morte do éxito comercial. É fácil perder pé na enxurrada das producións xurdidas ao abeiro dos Fondos Xacobeo e deixar pasar algunhas das alfaias que esconden. Predigo, sen temor a equivocarme, que habemos recuperalas no futuro para construír sobre elas propostas novas para públicos vellos. Como tamén beberemos das fontes abertas pola Deputación da Coruña arredor do Antigo Reino de Galiza. Saímos da grande crise do coronavirus, en fin, vivas e con algunhas liñas novas para explorar, pero cun pouso engadido de endogamia profesional. 2022 deixounos aínda outra boa nova: o incremento do gasto dos fogares galegos en cultura. Parece que por fin atopamos o público que tantos anos levabamos buscando. A Xunta cuantificou este interese presumindo de esgotar en menos dunha hora 20.000 vales de 50 euros para gastar en cultura. Interese haino, xa que logo. Hai tanto interese que non se entende que o Goberno galego reducira un 50% o investimento nos Bono Cultura despois do seu primeiro e exitoso ano de vida. Temos un sector cultural vizoso e temos un público interesado, pero por algún escuro motivo cústalles atoparse e este noso quedarnos a medias nas políticas culturais non acaba de axudar. O grande evento destinado a facer de ponte, o Culturgal, celebrou o seu 15ª aniversario a última fin de semana de novembro en Pontevedra cun novo descenso no número de visitantes. Unhas 7.000 persoas visitaron a feira, segundo cifras ofrecidas pola organización. Lonxe das 15.000 que chegara a acadar e cunha notable perda de identidade como evento de referencia e de encontro anual entre o público e o sector. Con todo, os ritmos seguen inexorables e a final de ano as novidades literarias e discográficas buscan quen as queira e o público busca agasallos que lles axuden a quecer o corpo e a mente dos seres queridos. Aos novos proxectos artísticos de Ugia Pedreira, Xabier Díaz, Sés ou Guadi Galego súmanselles propostas tan diversas como as de Su Garrido Pombo, Ataque Escampe, Fillas de Cassandra, a colaboración de Baiuca e Alba Reche, Lamontagne &amp; Picoamperio, Carolina Rubirosa, Fanny &amp; Alexander e Berto, entre outros moitos. Na literatura, as nosas autoras e autores seguen recollendo premios do outro lado do pano de grelos e publicando con éxito noutras linguas, ao abeiro, iso si, de empresas foráneas. Un caso de actualidade, agora a finais de ano, é o de O Lume que David Rubín teimou en publicar simultaneamente en galego, con Demo Editorial, e castelán, con Astiberri. Como fixeron tamén Berta Dávila, Ledicia Costas ou Arantza Portabales, entre moitas outras. Pode certificarse, en todo caso, que as nosas editoras históricas afastáronse do vello anceio de internacionalización para concentrarse na loita polo mercado galego, nun complexo contexto de subida dos custos e de cambio de modelo. Alixeiran o traballo de edición e comercialización, dixitalizan a impresión, reducen as tiradas e diversifican o negocio. Mentres, nas marxes agroman propostas novas que dirixen a ollada cara a novos horizontes creativos. Menos títulos e un labor máis minucioso, case artesanal, de edición e de difusión. Será ese o verdadeiro cambio de modelo? As inesperadas e temperás mortes do escritor Domingo Villar e do cómico Pedro Brandariz sacudiron con forza o sector nun ano de efeméride compartida entre Florencio Delgado Gurriarán e a actriz María Casares. O ano no que se aprobou para o futuro a celebración da vida e da obra de Francisco Fernández del Riego e se conmemoraron cara ao pasado 20 anos sen Roberto Vidal Bolaño, 25 anos co festival de cómic Viñetas desde o Atlántico, 35 con Chévere, 50 con Fuxan os Ventos, 30 con Leilía e 20 anos da catástrofe do Prestige. Este 2022, máis que nunca, corremos o risco de vivir ollando para atrás. No escénico, Nevermore continuou o camiño iniciado en 2021, Cigarreiras conquistou tres premios María Casares e os escenarios dentro e fóra do país, A Panadaría asentou a súa proposta creativa, Melania Cruz encarnou unha María Casares que lle ha traer moitas alegrías e Voadora botou o peche, cunha Marta Pazos coa enerxía posta fóra das nosas fronteiras. A presidenta do Consello da Cultura, Rosario Álvarez, insiste na importancia de " dar o salto á internacionalización da cultura galega", pero a realidade teima en converter o soño da internacionalización na ameaza da migración, da fuga de talento, da perda de oportunidade. No audiovisual, a comezos de ano, a serie galega Hierro conquistou os premios Mestre Mateo e, cara a finais, os e as creadoras galegas fixéronse fortes como finalistas dos Premios Goya. Eu volvo mentar a análise de Rocío Castro, hai agora un ano, para repreguntarme, para repreguntarvos se o que está en risco non será a cultura galega e en galego. Se non será que o noso maior consumo cultural, como as nosas axudas xacobeas, non irá acabar alimentando dinámicas capitalistas globais. E aquí, por pechar o círculo con algo de optimismo, aposto por recordarvos que este ano, polo menos, conquistamos o dereito a ver superproducións na nosa lingua. A que as nosas crianzas vexan audiovisual global en galego. Podemos poñernos tremendas e lamentar as oportunidades perdidas. Pero tamén podemos poñernos estupendas e celebrar que imos sobrevivindo.