Micoturismo na Galiza. Unha materia pendente

A divulgación micolóxica na Galiza comenzaba en 1961 no Centro de Investigacións Forestais de Lourizán (Pontevedra) para tratar, entre outras cuestións, de acabar coa micofobia que tiñan maioritariamente os galegos cara aos cogomelos e descubrir un Reino Fungi con moitas virtudes e posibilidades en distintos campos. Despois foron algúns concellos, o Servizo de Extensión Agraria, asociacións de veciños e micolóxicas os que tomaron o testemuño nos labores de divulgación. Marisa Castro, micóloga e presidenta de honra do Grupo Micolóxico Galego, defende que na Galiza máis que micofobia existía “prudencia” e que a xente tiña medo das persecucións relixiosas. Os cogomelos eran empregados por naturistas e sanadores, coñecedores das propiedades medicinais que tiñan en moitos casos. Eran tamén comida dos pobres, aínda que estas circunstancias non se producisen en público por temor a represalias. Certo é que na Galiza aparecen de xeito silvestre cogomelos que son excelentes comestibles, algúns sen valor culinario (que si micolóxico) e media ducia de especies que son moi tóxicas e mortais. Por esta circunstancia é preciso ter unha formación mínima actualizada á hora de saír ao monte e precaución, moita precaución. Despois de sesenta anos de divulgación e popularización da micoloxía, seguen existindo materias pendentes, como é o micoturismo e a micogastronomía. Mentres en comunidades próximas como Castela e León teñen moi ben definido o turismo micolóxico, na Galiza, malia a riqueza natural neste capítulo, o rendemento económico derivado daqueles que queiran saber e gozar dos cogomelos facendo turismo está sen explotar. É case inexistente. Como moito desenvólvense iniciativas de excursionismo micolóxico, que é aquel que ten lugar ao longo dun día e non supón pasar a noite fóra da casa. O turismo de natureza está cada vez máis de moda, sobre todo despois da pandemia da Covid-19, e a parte dedicada aos cogomelos é un importante complemento económico en distintas comunidades autónomas próximas, incluso naquelas con menos varidade e calidade micolóxica que na Galiza. Non se entende. As causas desta situación poden ser varias e na XL Semana Micolóxica de Galiza, celebrada nas Pontes de García Rodríguez do 2 ao 8 de decembro de 2022, quedaron reflectidas. A Federación Micolóxica Galega adquiriu o compromiso de iniciar unha nova etapa que ten como obxectivo que Galiza estea ao nivel doutras comunidades en materia micoturística. Temos dende 2014 unha normativa micolóxica para os aproveitamentos de coutos micolóxicos ou para limitar a recollida non profesional e normas de recolección, pero hai que seguir avanzando para sacarlle un rendemento aos cogomelos con toda a seguridade alimentaria e evitar calquera risco. As intoxicacións por consumo de cogomelos silvestres non comestibles por falla de precaución e formación son habituais todos os anos. Formación Para a maioría das persoas investigadoras, divulgadoras da micoloxía e restauradoras a base do problema está na formación. Na Galiza non existe a posibilidade de cursar de forma regrada a Micoloxía como titulación, nin existe un carné profesional, como si hai noutras latitudes. Os cogomelos son tratados en distitnas titulacións universitarias pero os propios biológos coinciden que salvo excepcións nas que os alumnos se identifiquen e profundicen, non é suficiente. Ser biólogo é un paso pero “non podemos vulgarizar a ciencia”, como di o biólogo e micólogo, Adrián Melón. A micoloxía é unha materia inmensa e moitos cogomelos hai que levalos ao microscopio para saber que xénero e especie son, ou sexa poñerlles nome e “apelido” (xénero e epíteto específico). Algún obradoiro e curso oficial de forma puntual si existe, pero nada máis. Isto non resulta suficiente. Polo tanto o máis importante é que a Administración educativa poida artellar dalgún xeito a posibilidade de formar e certificar os coñecementos micolóxicos de hostaleiros que queiran ofertar produtos micolóxicos, daqueles que queiran recoller e vender ou cultivar cogomelos e teñan un selo oficial que garanta a súa formación e dea a seguridade precisa aos implicados no micoturismo, provedores usuarios e consumidores finais sen ter que facer bioloxía ou unha tese sobre fungos. É preciso tamén estar permanentemente actualizados nesta materia, a formación do pasado pode resultar insuficiente no presente, e non digamos no futuro. Nas actividades celebradas nas Pontes de García Rodríguez quedou o compromiso por parte da Federación Galega de Micoloxía, que preside José María Traba, de elaborar un deseño curricular de micólogo a través de certificacións profesionais ou cursos semellantes aos que se dan noutras materias ou carnés profesionais, como o de aplicador de produtos fitosanitarios, e que poida tramitar, por exemplo, a Axencia Galega de Calidade Alimentaria. Turismo Despois, unha vez solucionado o tema formativo, será a quenda doutra parte da administración galega, a dedicada á promoción turística, que poña sobre a mesa iniciativas das características que existiron tempo atrás, como “A procura do cogomelo”, onde os cogomelos eran protagonistas de charlas divulgativas, saídas técnicas e comidas en establecementos de turismo rural de toda Galiza, debido á boa vontade de hostaleiros e micólogos afeccionados, pero sen a unha formación regulada. Unha actividade exitosa que no seu día xa reclamaba a necesidade de formar os implicados, tanto na parte micolóxica como na gastronómica, xa que non todos os cogomelos se cociñan igual, do mesmo xeito que non preparamos todas as carnes coa mesma receita. Esta cuestión foi debatida na Semana Micolóxica Galega nunha mesa redonda na que participou en representación da Axencia de Turismo de Galiza, Carmen Pita. Ademais de coñecer e consumir cogomelos, é preciso abrir outras vías como o paseo micolóxico, a fotografía de cogomelos, a identificación de especies e outras cuestións que non levan unicamente ao consumo de exemplares de xeito obrigatorio. Unha oportunidade para potenciar os “baños de monte”, agora tan de moda, para desconectar. O ideal sería complementalo coa recollida de lixo que hai nas fragas pola insensibilidade de moitos e que pode ser un xeito de aprendizaxe para os máis pequenos que saen en familia. Os establecementos de hostalería deben, iso si, abandonar a fórmula de “revolto” ou o “salteado” para todo e de nomear como “cogomelos de tempada” nas cartas sen especificar. Os comensais son cada vez máis esixentes e queren saber que cogomelo está no prato. Deben empezar a preparar cada cogomelo en función da súa textura, tempo de cocción, aroma... e detallar se son Boletus, Cantharellus ou Lactarius, e que especies, na descrición dos seus pratos para profesionalizar cada vez máis o sector no que atinxe a estes habitantes das nosas fragas. Aínda que esta cuestión vai mellorando co paso do tempo, seguen sendo moitos os locais que ofrecen cogomelos mal nomeados, confundidos os nomes ou que reflicten unha especie na carta e despois aparece outra no prato. As iniciativas micoturísticas na Galiza son contadas. As privadas son moi puntuais e loitan para facer o que está inventado en moitos outros lugares, como a de Celanova, onde houbo explotación de cultivo, posto de venda, tapería micolóxica e museo, un caso único hoxe restrinxido a grupos pechados de xeito puntual ou a do restaurante Bioco de Pontevedra que cociña máis de medio cento de especies perfectamente identificadas. Asoman outras como a comunidade de montes de Baroña, onde ademais de plantacións micorrizadas de árbores con especies de cogomelos comestibles como Boletus edulis ou Lactarius deliciosus, organizan charlas e saídas e tamén están xa en conversas con establecementos da zona para que os turistas podan participar nas actividades relacionadas cos fungos. É un espazo legalmente acoutado no que hai que sacar un carné para a recollida de cogomelos e representa un caso, dos poucos que existe na Galiza, pero que son o máis habitual en zonas de Castela e León ou Madrid. Na Ribeira Sacra loitan tamén para vincular as xornadas micolóxicas á pernocta e comida nos establecementos da zona e tratar de que os turistas amantes do cogomelos permanezan durante varios días no lugar. Cómpre destacar a existencia dunha micobibliografía galega cada vez maior, con textos que explican como cociñalos, ademais dos cada vez máis habituais concursos de pratos elaborados con cogomelos e degustacións ou showcooking. Malia todo este avance, seguimos a anos luz de países de Centroeuropa, onde os cogomelos son protagonistas de pratos, de espazos de televisión e de libros convertidos en auténticas enciclopedias. Queda por facer. Empresas A nivel empresarial, as de recolección e venda, como Champivil en Vilalba que se mantén desde 1949, son cada vez máis escasas e as firmas I+D+i do sector son tamén raras. Destacan MycoGalicia Plantae que é unha “spin off” xurdida da Universidade de Vigo e dedicada á asesoría micolóxica e educación ambiental e Hifas da terra, que está orientada á biotecnoloxía e innovación, traballando con cogomelos con fins medicinais. Moi poucas son as firmas de cultivo e comercialización de cogomelos que se manteñen activas, como Shiitake Trives, que abastece o mercado máis próximo con cogomelos de calidade a restaurantes e froiterías, fundamentalmente. As iniciativas públicas a día de hoxe, case desapareceron, como o Centro de Interpretación do Cogomelo en Vilariño de Conso, Ourense, cunha actividade residual. O labor de asociacións micolóxicas e colectivos naturistas non é suficiente para poñer a Galiza no mapa do micoturismo e o papel da administración, que nalgún momento foi activo e importante na divulgación popular mediante a celebración de charlas e iniciativas turísticas no outono, volta a ser moi necesario se queremos dicir que somos un país rico en cogomelos e somos quen de sacarlle un rendemento económico.