Loita sindical nos Estados Unidos: o caso de Amazon

Nos Estados Unidos non existe unha lei, a modo de Estatuto do Traballador, que regule de modo xeral a actividade laboral. A idea central de todo o tecido lexislativo laboral é a de que non pode haber obstáculo nin normativa que "dificulte o comercio no territorio nacional". Os sindicatos foron, e son aínda en bastantes casos, considerados como entes que violan ese principio. Até 1935 non houbo unha lei federal que recoñecese o dereito de sindicalización para a totalidade da clase traballadora e, en 1947, a presión patronal conseguiu que a lei fose regresivamente modificada. O resultado é a existencia dunha tupida rede de normativas laborais de moi distinto ámbito territorial, profesional e funcional que fragmenta exorbitadamente a clase traballadora dificultando enormemente o exercicio dos poucos dereitos laborais recoñecidos. Unha das derivacións desa filosofía é o estabelecemento e vixencia da "doutrina do emprego á vontade das partes", que sacraliza a relación individual empresario/traballador como relación entre iguais. Segundo esta doutrina, o empresario pode rescindir o contrato de traballo en calquera momento, por un bo motivo, un mal motivo ou sen motivo. Amparados polo "emprego á vontade", o empresariado pode, sen motivo nin previo aviso, despedir sen liquidación ou indemnización, reducir o salario, cambiar a cobertura das prestacións, alterar o horario, limitar as horas traballadas e modificar as tarefas e funcións dos seus empregados. Para a Corte Suprema, o "emprego á vontade" é fulcral nunha economía de mercado porque defende os intereses de cada parte e maximiza a liberdade de ambos. As estatísticas públicas mostran que na modalidade contractual do "emprego á vontade" encontrábanse, no ano 2020, entre o 89% e o 92% da clase traballadora nos Estados Unidos. O procedemento, as dificultades da proba e o alto custe económico do litixio inviabilizan o exercicio real dos dereitos do traballador aínda que a lei os protexa. Algúns Estados introduciron restricións impedindo a discriminación nas condicións de traballo ou no despedimento por motivos de raza, orixe nacional, xénero, idade, relixión, embarazo, situación familiar, discapacidade... mais son máis teóricas que reais pois mesmo neses estados o despido libre continúa a ser norma xeral. Nos xuízos por saltar as restricións é o traballador quen ten que demostrar o incumprimento do empresario, e non este o que debe probar a licitude do despido. O procedemento, as dificultades da proba e o alto custe económico do litixio inviabilizan o exercicio real dos dereitos do traballador aínda que a lei os protexa. Os sindicatos nos EEUU En 1956 a taxa media de sindicación nos Estados Unidos atinxiu o valor máximo: o 33%, sendo o 40% do sector privado e o 60% do sector público. No ano 2018, a taxa era de 10,7%, a gran maioría empregados públicos, mentres os traballadores industriais están practicamente desorganizados (só o 6,1% de sindicalización). Quen está nun centro de traballo non sindicalizado gaña, como media, o 20% menos que o traballador representado polo sindicato. A diferenza é do 34% para as mulleres, do 3% nos servizos públicos, do 52% na construción e do 68% nos servizos. As tácticas antisindicais gozan dunha case total impunidade que explica que cada vez haxa menos traballadores sindicados, cando 57 millóns de estadounidenses declararon en repetidas enquisas que se unirían a un sindicato de ter a oportunidade. A rede protectora da seguridade social é ridícula: unha asistencia sanitaria moi incompleta e condicionada para os máis pobres (Medicaid) e maiores (Medicare) e unha xubilación mínima simbólica. Iso é todo, non existe realmente Sistema Nacional de Seguridade Social para a saúde e a vellez nos EEUU. O esencial xógase na negociación colectiva en cada empresa, pois dela deriva a ampliación da cobertura de saúde e xubilación. Resultado: o 81% do persoal traballador de empresas sindicalizadas ten un plan de pensións empresarial, caendo esta taxa para o 47% nas empresas non sindicalizadas. Se as vantaxes de contar con representación sindical son tan evidentes, por que a clase traballadora estadounidense "rexeita" maioritariamente tela na súa empresa? En realidade, un 64% manifesta a súa simpatía polos sindicatos pero só unha ínfima parte se afilia ou vota a favor de crear un sindicato na empresa. Esta situación paradoxal explícase pola confluencia de tres factores: lexislación sindical moi restritiva, cultura empresarial rexamente antisindical e potente industria especializada en abortar o sindicalismo. A isto engádese o feito de que as tácticas antisindicais gozan dunha case total impunidade que explica que cada vez haxa menos traballadores sindicados, cando 57 millóns de estadounidenses declararon en repetidas enquisas que se unirían a un sindicato de ter a oportunidade. Non hai nos EEUU o dereito individual universal de sindicación, pois están excluídos, entre outros, os centos de miles de traballadores da agricultura e o persoal directivo ou supervisor de calquera nivel dentro da empresa. Así, unha persoa traballadora agrícola, supervisora dunha cadea de montaxe ou enfermeira xefa de planta non poden sindicarse. Tampouco existe o dereito de calquera sindicato a actuar en calquera empresa. Todo isto reforzado no feito de que EEUU é un dos escasos países que non ratificou ningún dos Convenios Internacionais de Traballo máis importantes. Un informe da American Rights at Work sobre a sindicalización na área metropolitana de Chicago mostra que o 30% dos empresarios manteñen unha belixerancia absoluta fronte aos intentos de crear sindicatos nas súas empresas. Impunidade empresarial Unha cultura de case impunidade permea gran parte das leis e prácticas laborais dos EEUU. A lexislación permite ao empresariado facer campaña contra a sindicación nas súas empresas durante todo o proceso de decisión. Un informe da American Rights at Work sobre a sindicalización na área metropolitana de Chicago mostra que o 30% dos empresarios manteñen unha belixerancia absoluta fronte aos intentos de crear sindicatos nas súas empresas. O repertorio de accións implementadas vai desde a propaganda antisindical ás manobras legais para alongar as etapas do procedemento, pasando por informes negativos, despido de traballadores prosindicato, reclasificación en categorías excluídas da representación sindical... O mesmo informe asegura que o 49% ameazou con fechar ou deslocalizar a súa actividade se o persoal traballador elixía crealo. Os activistas do sindicato só poden reunir as e os traballadores ou distribuír propaganda sindical fóra de horas de traballo e fóra da empresa, mais o empresario ten acceso a eles no seu lugar de traballo, recorrendo a tácticas continuas de intimidación. Se a pesar de todo os e as traballadoras conseguen crear o sindicato, o empresariado pode atrasar a negociación do convenio e invalidar todo o proceso. Para o cadro de persoal, a aplicación real do dereito do traballo é moitas veces unha entelequia. Hai empresarios que actúan directamente contra os intentos de crear unha sección sindical nas súas empresas, mais a maioría contrata unha das moitas empresas que se dedican a combater e eliminar os sindicatos. Segundo varios estudos, o 85% dos empresarios confrontados a unha campaña sindical recorreron a eses profesionais. A potente "industria antisindical" estadounidense move uns 4.000 millóns de dólares ao ano co obxectivo único de abortar calquera iniciativa de implantación sindical. Consultarías, bufetes de avogados, psicólogos da industria e firmas de xestión de folgas son as catro patas nas que se sustenta o negocio. Aínda que estas empresas experimentaron unha caída por causa de os sindicatos diminuír en forza e número -en gran medida como consecuencia do "éxito" do traballo desenvolvido por elas mesmas- continúan desempeñando un papel importante no sistema de relacións laborais. A finais da década de 1990 comezaron unha progresiva internacionalización das súas actividades mediante a exportación do modelo a Europa, Latinoamérica e Asia. Un efecto non menos importante do espallamento internacional da "industria antisindical" é a súa contribución á difusión do dogma ideolóxico neoliberal segundo o cal os sindicatos son institucións anticompetenciais que reducen drasticamente o rendemento económico das empresas, algo que non se pode permitir nunha economía aberta; en consecuencia, os empresarios teñen o dereito e mesmo a obriga de oporse á sindicalización. O caso de Bessemer, Alabama Bessemer, unha das vilas máis pobres de Alabama, con 27.000 habitantes de poboación maioritariamente negra e altísima taxa de paro, recibiu como un agasallo do ceo en marzo de 2020 a apertura dun centro de clasificación e distribución de Amazon. No Estado de Alabama, a empresa ten outros sete centros de traballo, totalizando uns 9.000 empregos. A respecto das medias nacionais, Alabama ten superior taxa de desemprego e inferior taxa de sindicación. Amazon, o segundo maior empregador dos EEUU, dá traballo en 800 centros a unhas 950.000 persoas nos 50 estados, ningún deles con representación sindical. Un primeiro intento de sindicación en Delaware en 2014 foi cortado de raíz. O de hai unhas semanas en Bessemer é o segundo, tamén fracasado, aínda que o sindicato anunciou que recorrerá o resultado polas "interferencias legais" da empresa. Unha vitoria en Alabama tería sido un paso de xigante na implantación sindical en Amazon. A hostilidade de Amazon cara aos sindicatos non é un segredo; como moitas outras empresas contrata consultoras antisindicais e despide empregados que mostran inclinación sindical. No que destaca é no uso da intelixencia artificial para rastrexar a produtividade dos seus empregados, analizando as emocións dos traballadores a través das súas redes sociais, das entoacións das súas voces ou mesmo das expresións dos seus rostros... métodos que crearon un malestar persistente que chegou a un punto crítico coa crise sanitaria. Con todo, a mensaxe máis efectiva nunha das vilas con maior desemprego de Alabama consistiu en insinuar un futuro feche da empresa, co conseguinte despedimento de preto de 5.900 persoas –1.500 son fixas- por "non poder facer fronte ás exixencias sindicais". Con esta tradición de belixerancia antisindical, non é de estrañar que utilizase todos os métodos ao seu dispor para frustrar a tentativa de sindicalización: consultarías antisindicais, distribución de follas "informativas", cartaces por todas as partes incluíndo os aseos, aumento dos ritmos de traballo nos sectores nos que traballadores prosindicato chamaban a votar afirmativamente, convocatoria individualizada a todo o persoal para comentar as vantaxes de traballar en Amazon, reunións "informativas" colectivas por sectores aludindo a "inevitábeis perdas de vantaxes laborais" se se unen a un sindicato... Con todo, a mensaxe máis efectiva nunha das vilas con maior desemprego de Alabama consistiu en insinuar un futuro feche da empresa, co conseguinte despedimento de preto de 5.900 persoas –1.500 son fixas- por "non poder facer fronte ás exixencias sindicais". E todo sen que o sindicato poida acceder ás instalacións da empresa para falar cos traballadores, desmontar a campaña patronal e debater as súas propostas. O principal argumento utilizado en público? "Ningún sindicato vai mellorar as condicións laborais de Amazon. Xa estamos dando o máximo. Pagamos aos nosos traballadores menos cualificados 15,30 dólares (12,67 euros) por hora, máis do dobre do salario mínimo -7,25 dólares- en Alabama, e ofrecemos, entre outros beneficios, un seguro de saúde competitivo". Nas votacións, feitas por correo, houbo 738 votos favor (12,56%) e 1.798 en contra (30,60%); non votaron 3.340 ( 56,84%). A derrota numérica foi absoluta. O obxectivo, conseguir que o Rwdsu (Retail, Wholesale and Department Store Union), sindicato nacional do sector da distribución de mercadorías, crease unha sección sindical pioneira nun centro de Amazon, non se logrou. En palabras de Janice Fine, profesora de Dereito do Traballo na universidade Rutgers, a votación produciuse "no Estado máis duro (Alabama), na empresa máis ruín (Amazon), no peor momento (en plena pandemia)". Non obstante, o proceso iniciado en setembro de 2020 por Darryl Richardson, o empregado afroamericano de 51 anos que se reuniu secretamente nun hotel cun dirixente do Rwdsu, é tamén un importante triunfo político dos sindicatos e un forte golpe contra a política laboral e sindical non só de Amazon, senón tamén dos GAFA (Google, Apple, Facebook e Amazon): a ala esquerda do Partido Demócrata esforzouse en espallar socialmente o intento de sindicación, mesmo provocando sesións no Congreso para debater a política antisindical de Amazon; actrices e artistas de Hollywood posicionáronse publicamente a favor; algúns grandes medios de comunicación, algo inaudito, apoiaron a reivindicación sindical. E todo isto porque a elección deixou de ser unha cuestión interna de Amazon para converterse nun cuestionamento público do antisindicalismo dos GAFA ou dos Walmart, empresas que están levando ao límite da sofisticación psicolóxica e tecnolóxica os métodos da súa implacábel obsesión antisindical. Dereitos Son moi numerosas as leis que dificultan en extremo o exercicio dos escasos dereitos laborais nos EEUU. É, por citar só unha, o caso da folga, que non é un dereito constitucional -como tampouco o son o dereito á sindicación nin á negociación colectiva- senón que está simplemente recoñecido e protexido por lei, quedando excluídos dese dereito varios grupos de traballadoras e traballadores, tanto do sector privado como do público. Os colectivos que non teñen dereito a sindicarse (entre eles o sector agrícola) tampouco o teñen a participar nas folgas. Nalgúns sectores como o ferroviario ou o transporte aéreo, declarar folga está suxeito a un previo, longo e complexo proceso de mediación que non raramente desemboca na suspensión temporal do dereito á folga. A maiores, o empresariado ten dereito a facer novos contratos para ocupar o posto de traballo de quen participe na folga mentres esta dure. Convenios A vía para que un sindicato poida actuar nunha empresa e negociar un convenio colectivo é complexa. Un mínimo do 30% do persoal ten que solicitarlle á empresa, individualmente, a realización dunha votación na que se decida se queren ou non representación sindical. Superado este trámite, procédese a delimitar a "unidade de negociación", que decide quen son os votantes e se vai ser a totalidade da empresa ou do centro de traballo ou só unha parte a que terá representación sindical e posibilidade de contar con convenio. Unha vez delimitada, procédese a efectuar a votación mediante voto individual, secreto e non obrigatorio. Se hai máis dun sindicato optando a representar ao colectivo traballador, no voto hai que indicar tamén que sindicato se escolle. De ser positivo, o sindicato máis votado convértese en representante e negociador exclusivo, pois só se admite un sindicato por empresa ou centro de traballo. A partir dese día, dáse un ano de prazo para negociar un convenio. De non conseguilo, o sindicato deixa de representar as e os traballadores e o proceso tería que comezar de novo. O 45% dos sindicatos implantados nunha empresa por primeira vez non conseguen negocialo.