En Extinción: a biodiversidade galega ameazada

Os datos son alarmantes. A biodiversidade está a diminuír a un ritmo sen precedentes en todo o planeta, tal e como recolle o último informe da Plataforma Intergobernamental de Ciencia e Política sobre Biodiversidade e Servizos dos Ecosistemas (IPBES). Elaborado por 145 expertos de 50 países durante os últimos tres anos, o informe eleva a un millón as poboacións en perigo de desaparecer nos vindeiros 50 anos en todo o planeta, unha cifra sen precedentes na historia que xa leva a falar da sexta extinción. O problema do quecemento global O quecemento global está afectando á natureza de maneira inapelábel e agárdase que os impactos aumenten nas próximas décadas. Por iso, Manuel Santos, de Greenpeace da Galiza, sinala que para frear a perda de biodiversidade a nivel mundial cómpren fundamentalmente dúas cousas: "evitar a suba de máis de 1,5ºC para 2030" —como apunta o Panel Intergobernamental sobre o Cambio Climático — e atender ás recomendacións do IPBES. Este informe considera cinco factores que afectan directamente a degradación na natureza: cambios no uso da terra e o mar, explotación directa de organismos, cambio climático, contaminación e especies exóticas invasoras Falando a nivel galego "o primeiro que se teñen que cumprir son as normas", expresa Santos. Nisto mesmo insiste o presidente da Asociación Galega de Historia Natural, Serafín González: "con que se cumprise a lexislación existente a situación melloraría moito". O Catálogo Galego de Especies Ameazadas data de 2007, con actualizacións en 2011 e 2014. Inclúe 75 especies en perigo de extinción e 126 consideradas vulnerábeis. Mais desde que se aprobou, "pouco se ten estudado a súa evolución, ou nada", denuncia Santos. "A Xunta estase a comportar como un cero á esquerda", declara González. Segundo a lexislación, contémplase a elaboración de plans de recuperación para as especies en perigo de extinción e plans de conservación para as especies vulnerábeis –que poderían incluír a protección do seu hábitat. Porén, até hoxe só houbo un plan de conservación para a píllara das dunas e tres plans de recuperación: para o sapoconcho común, a escribenta das canaveiras e o oso pardo. “Catro de 201 que hai no catálogo”, indígnase Santos, sinalando que por aí é por onde cómpre comezar, ademais de “actualizalo regularmente con estudos científicos”. Alén do gasto económico que supón, para González falta “vontade para poñelos en práctica”. A situación é especialmente crítica en relación á flora, explica Marga Rubido, de Verdegaia, pois “ningunha das especies vexetais do catálogo conta cun plan de conservación ou de recuperación”, ademais de haber moitas non incluídas. Facemos un repaso por algunhas das especies máis singulares deste catálogo. Sen ánimo de outorgar máis importancia ás incluídas nesta escolma que ás que fican fóra, as oito escollidas dan voz ao dramático proceso de perda da biodiversidade no noso país, entendido como un proceso que manifesta unha tendencia a nivel global. Herba de namorar Que non se estenda o pánico. Non toda está en risco. A variedade que medra arredor de San Andrés de Teixido, coas súas míticas propiedades para curar o mal de amores, non corre perigo. Porén, a Humilis humilis e a Humili odorata si que se consideran ameazadas ameazadas, incluídas no catálogo. Porén, o caso máis extremo sería o da Armeria pungens, sinala Rubido. “Temos unha única poboación na Galiza desa especie nas illas Cíes”, explica. Para atopar a poboación máis próxima habería que ir até o sur de Lisboa. Mais incomprensibelmente, non está recollida no catálogo galego, cando a súa situación é moi vulnerábel ao acharse nunha única localidade. “Calquera evento catastrófico que puidese acontecer, ou unha praga ou enfermidade, podería levar á extinción da especie na Galiza”, advirte Rubido. Coma esta, hai moitas máis especies en perigo que se atopan totalmente desprotexidas. Paxariños amarelos A Linaria aguillonensis é unha pequena planta anual que, de toda a Península, só se atopa na Galiza. Vive en areais costeiros moi contados, unicamente “con seis poboacións coñecidas”, afirma Rubido. Unha das principais ameazas débese á presión turística, pois ao pisalas pódese acabar con elas e a época de floración coincide co momento de maior presencia de xente nas praias. A alteración do seu hábitat e a presenza de especies invasoras tamén a acosan. A esta podería sumarse a Lycopodiella inundata, un pequeno fento moi descoñecido do que existen moi poucas poboacións e con reducido número cada unha delas. Esta especie vive en zonas de turbeiras e brañas, moi sensíbel a calquera alteración das condicións hidrolóxicas do seu hábitat. “Nun escenario de cambio climático no que nos atopamos, onde o réxime de precipitacións pode chegar a cambiar drasticamente, podería ser o final das poucas poboacións que aínda sobreviven aos parques eólicos, á excesiva presión gandeira, ás drenaxes e canalizacións das turbeiras...”, denuncia Rubido. Arao dos cons Xunto co garrucho, o arao dos cons domina as colonias mariñas dos cantís na tempada do verán. Non hai tanto, era habitual velo nadando fronte á costa en grandes masas baixo os cantís. Os exemplares adultos recoñécense pola plumaxe negra, co peito e ventre brancos, e un peteiro en forma de puñal. Na Galiza, “está a piques de desaparecer”, sinala González. As escasas parellas reprodutoras que quedan atópanse nas Sisargas e Cabo Vilán. Como ave de paso é moi escasa. Calcúlase que nos anos 60 a poboación galega sería dunhas 1.500 ou 2.000 parellas, que durante a década dos 70 comezaron a minguar. As causas da súa precaria situación son a caza e colleita de ovos polos humanos, algunhas artes de pesca que fan que fiquen enganchadas nas redes e a contaminación por produtos petroleiros. Avefría Os espazos de cría de avefría na Galiza estás restrinxidos fundamentalmente á comarca da Limia e a certas localidades da Terra Cha, sen que a poboación nidificante exceda as 30 parellas. O desecamento das lagoas en que mora supón un factor moi importante de ameaza para a avefría. A intensificación agrícola tamén afecta os hábitats, ademais da caza durante o período invernal. González sinala unha das contradicións ás que a Xunta nos ten afeitas: “As poboacións de reprodución están catalogadas, pero ao mesmo tempo estaba permitida a súa caza”. No caso da avefría, grazas ás protestas da Sociedade de Historia Natural conseguiuse a prohibición. Con todo, outros paxaros afrontaron problemáticas semellantes, como a becacina. Esta ave acuática destaca polo seu particular rito de apareamento, que inclúe un voo en picado para voltar a tomar altura de súpeto. No descenso emite un son empregando a plumaxe exterior da cola e repite o proceso, ás veces durante máis de media hora. A súa caza só está prohibida na zona de cría, en Ourense. Mexillón de río A Galiza acolle as mellores poboacións de toda a Península do coñecido como mexillón de río ou ameixa perlífera de río (Austrapotamobius pallipes). Trátase dun molusco de auga doce, bivalvo de cuncha fráxil. En Europa aínda ten ampla distribución, sobre todo en Alemaña, Escocia, Irlanda, Suecia e Finlandia. As maiores poboacións mundiais localízanse nos ríos de Karelia e da península de Kola (noroeste de Rusia). O incremento da temperatura adoita provocar deformidades nas cunchas, acurta a lonxevidade dos mexillóns e aumenta a mortalidade, limitando o seu éxito reprodutivo. O mexillón de río pasou de ser un dos bivalvos máis comúns nas augas frías dos ríos do Atlántico Norte a atoparse ao borde da extinción. Destaca o esforzo feito no río Ulla co proxecto de conservación “Life Margal Ulla”, que tamén incluía a toupa de río, no que participou o grupo de investigación Conservación de peixes e moluscos da Universidade de Santiago de Compostela (Copemol). Coa estación de cultivo do Centro Ictioxénico do Veral (Lugo) tratouse de promover un proxecto piloto para coñecer o ciclo biolóxico da especie e obter xuvenís que poidan reforzar as poboacións na conca do río. O incremento da temperatura adoita provocar deformidades nas cunchas, acurta a lonxevidade dos mexillóns e aumenta a mortalidade, limitando o seu éxito reprodutivo. Cangrexo de río O Austrapotamobius pallipes, máis coñecido como cangrexo de río europeo, vive en ríos e regatos de pouca profundidade. Malia que era moi abundante, hoxe en día atópase case desaparecido por mor da introdución do cangrexo americano. O fungo Aphanomices astaci aféctalle especialmente á variedade nativa, mentres a invasora é máis resistente. A acción do ser humano tamén xoga un papel importante na ameaza a través da dragaxe de ríos e regatos, das canalizacións e da construción de encoros. A contaminación da auga, así como a pesca furtiva, ameazan enormemente as reducidas poboacións existentes. Na Galiza atópase en pequenos núcleos dispersos nas zonas do interior. O espécime fai a vida completamente na auga e foxe da luz. Oso Pardo O oso pardo (Ursus arctos) pouca presentación precisa. Caracterizado polo seu gran tamaño, os machos, máis grandes e pesados que as femias, poden acadar 250 quilos de peso e medir preto de dous metros de lonxitude. Malia o medo que poida provocar, trátase dun animal omnívoro, cunha dieta composta principalmente de vexetais. Atópase no leste do continente europeo, mais presenta poboacións reducidas e illadas nalgúns países occidentais. As principais ameazas de conservación no noso territorio son a morte directa —lazos, veleno, furtivismo— e a alteración do seu hábitat por mor dos lumes e da construción de infraestruturas. Na Galiza, após desaparecer practicamente dos seus emprazamentos nas serras do Gêres, dos Ancares e o Courel, ficando só nas zonas máis rochosas, está acusando un proceso de recuperación. Esta repoboación débese tanto á persecución da caza furtiva, como ás transformacións experimentadas nas zonas rurais, que grazas á recuperación das áreas arboradas polo abandono de terreos agrarios contribúe á súa expansión. Un exemplo, cando menos, esperanzador.