Policía, autoestradas, tráfico ou prisións: as competencias pendentes de transferir á Galiza

Alberto Núñez Feixoo estreouse como presidente da Xunta da Galiza en 2009 pondo freo ás negociacións entre o Goberno español e o galego para a transferencia das competencias en materia de Inspección de Traballo, de titularidade patrimonial dos bens da Tesourería da Seguridade Social e de centros de investigación do Estado con sede na Galiza, acordadas en 2008 entre o mandatario español José Luis Rodríguez Zapatero e o vicepresidente galego Anxo Quintana. Os últimos 14 anos son perdidos a nivel de avances no autogoberno. Neste sentido, o Executivo galego non conseguiu o traspaso dunha soa competencia á Galiza, recibindo, exclusivamente, canda outras comunidades, a transferencia da xestión do imposto sobre o depósito de refugallos en vertedoiros, a incineración e coincineración, un tributo pensado desde un inicio como unha competencia autonómica exclusiva. A Xunta da Galiza só reclamou entre 2009 e 2023 a transferencia da AP-9 e a xestión do litoral. A primeira delas foi reclamada en catro ocasións por unanimidade da Cámara galega, a última vez en setembro deste ano; porén, a súa tramitación non correu unha sorte favorábel no Congreso, sendo obxecto de dilacións nas tres últimas lexislaturas. A este respecto, o acordo de investidura entre o BNG e o PSOE asinado esta semana estabelece que “o Goberno de España comprométese a executar na presente lexislatura o acordo unánime do Parlamento da Galiza para a transferencia da AP-9 á Xunta”. O Goberno galego marcou como unha prioridade nesta lexislatura a aprobación dunha Lei galega do litoral que lle entregase a xestión do dominio público marítimo terrestre. A norma, actualmente recorrida diante do Tribunal Constitucional polo Executivo español, tramitouse sen demandar do Estado as transferencias na materia. Neste caso, sorprende entre os grupos políticos da oposición e as entidades ecoloxistas a urxencia e o interese do PP por aprobar esta lei, denunciando que un dos seus obxectivos centrais pode ser blindar a pasteira de Ence no seu emprazamento actual na ría de Pontevedra. Competencias exclusivas A Galiza continúa sen xestionar competencias exclusivas recollidas no Estatuto de Autonomía de 1981. Nesta situación, atópanse, entre outras, as autoestradas que decorren integramente por territorio galego, como a AP-9 e a AP-53; as liñas de alta tensión internas, como Mesón do Vento-As Pontes e As Pontes-San Cibrao; a Inspección de Traballo, o salvamento marítimo, a inspección da Seguridade Social e a xestión do seu réxime económico no ámbito galego. A este respecto, o pacto de investidura entre nacionalistas e socialistas asinado na segunda feira sinala que “ao longo da presente lexislatura, activarase a transferencia da totalidade das competencias recollidas no Estatuto de Autonomía da Galiza”. Policía galega O Estatuto de Autonomía de 1981 fixa no seu artigo 27.25 como competencia exclusiva da Galiza “a creación dunha Policía Autónoma de acordo co que dispón a Lei Orgánica prevista no artigo 149.1.29 da Constitución”. Mentres Catalunya conta cos Mossos d'Esquadra, Euskadi coa Ertzaintza, Nafarroa coa Policía Foral, Canarias coa Guanchancha ou Madrid coas Brigadas Especiais da Seguridade, a Galiza só dispón dunha unidade do Corpo Nacional de Policía española adscrita á comunidade autónoma galega. A negativa do Partido Popular a contar con este servizo explica unha situación extrapolábel a outras competencias exclusivas. A Galiza ten pendente de transferir arredor de 35 competencias, entre as recoñecidas como propias polo Estatuto de Autonomía e as reclamadas en diferentes acordos do Parlamento da Galiza. No ámbito da ordenación do territorio e as infraestruturas, á marxe das xa referidas, destacan o traspaso dos aeroportos e dos portos de interese xeral e as competencias en materia de tráfico, cuestión defendida polo Partido Popular entre 2008 e 2021, até ceder nese ano á presión do sindicato policial de extrema dereita de Jusapol. As competencias exclusivas en materia económica están, practicamente, na súa totalidade sen transferir. Así, a Galiza segue carecendo de capacidade de goberno en materias como Inspección de Traballo, Seguridade Social, formación ocupacional, ou servizos sanitarios e asistencia a traballadores do mar. Na mesma dirección, faltan por transferir a Inspección Pesqueira ou os seguros agrarios así como as competencias na totalidade dos proxectos de xeración enerxética emprendidos no país, redes básicas de gas e control de refinarías e almacén de hidrocarburos. Sanidade e ensino As materias por traspasar no ámbito educativo e sanitario chegan a diversos aspectos. Signifícanse, entre eles, a capacidade de decidir o número de Médicos Internos Residentes (MIR) a formar en cada exercicio, as competencias sobre bolsas educativas e a titularidade e xestión de todos os centros de investigación que teñen a súa sede emprazada no país Ademais, a Galiza é a única nacionalidade histórica que non ten competencias sobre as institucións penais localizadas no seu territorio. Pola súa parte, primeiro Catalunya e despois Euskadi, dirixen o seu sistema penitenciario, introducindo mudanzas progresistas en relación co modelo penitenciario español. A Galiza está á cola das competencias das tres nacionalidades históricas O marco competencial da Galiza está á cola das nacionalidades históricas. Unha vez superada a avalancha de transferencias dos primeiros anos do réxime autonómico e da segunda metade dos 90, o proceso ficou paralizado. O PP non conseguiu en 14 anos ningunha nova competencia. O groso das competencias actualmente xestionados pola Xunta da Galiza transferíronse nos primeiros anos do réxime autonómico. Malia que con anterioridade á aprobación do Estatuto de 1981 cedéronse á Galiza atribucións en materia de urbanismo ou transporte, foi unha vez aprobado o texto estatutario cando o Estado levou adiante o maior número de transferencias. A Galiza recibiu 44% das súas competencias actuais entre 1982 e 1985. Nese período formalizáronse 68 traspasos. Á volta de 1987, o Estado cedeu a Formación Profesional e as Universidades, completando a xestión educativa, concretándose en 1990 as transferencias en materia sanitaria. A segunda metade dos anos 90 foi escenario doutra avalancha de transferencias. A ausencia de maiorías absolutas e a necesidade do apoio de forzas nacionalistas obrigou, primeiro a Felipe González e despois a José María Aznar, a ceder un importante paquete de competencias. Neste contexto, a Galiza recibiu entre 1994 e 1999 transferencias en 46 áreas de xestión As últimas cesións de competencias fixéronse efectivas en 2008, con José Luis Rodríguez Zapatero, após unha primeira metade do novo século sen transferencias, marcada pola acción centralizadora de José María Aznar.