'HMS Serpent', segunda entrega do coleccionábel 'A historia marítima baixo as nosas augas'

Tres superviventes dun total de 175 tripulantes, un atacador de canón, un anaco dunha roda de leme e un anaco do seu mascarón de proa foron as únicas testemuñas vivas e materiais, respectivamente, que voltaron a Inglaterra a dar conta desta epopea marítima que deixaría para sempre no lugar do Porto do Trigo un cemiterio de náufragos ingleses nun lugar afastado, salvaxe e fermoso coma poucos no mundo, como é a enseada de Trece... Características do barco Botado en 1887 nos estaleiros británicos de Devonport. Cruceiro torpedeiro de 3a clase, con casco de aceiro e dobre máquina de tripla expansión capaz de desenrolar os 4.450 cv cada unha, podendo acadar os 17 nós. Tiña 1.770 toneladas de desprazamento, 68,58 metros de eslora, 10,97 metros de manga e 4,41 metros de puntal. Portaba como armamento 6 canóns de 15 cm, 8 de tiro rápido, 13 metralladoras e tres tubos lanzatorpedos. Antecedentes O Testemuño dos tres superviventes ao naufraxio: Onesiphorus Luxon, Frederic Gould e Edwin Bourton, serían claves para entender como puido sucumbir ao Atlántico este buque da súa maxestade británica, no medio da escuridade da noite sen albiscar a feble luz do vello faro do Vilán, padecendo un temporal dos que fixeron historia na zona e sen ter ordenado o seu Comandante, Harry Leith Ross, guindar pola borda o escandallo (sonda) especialmente cando el mais o Tenente Richards, oficial de navegación, dubidaron da posición do seu barco horas antes de embarrancar. Ross debeu comprobar se o Serpent navegaba por riba dun calado superior ás 100 brazas, medida de seguridade que se implementase a bordo dos barcos británicos na época, para manterse afastados da costa cando se perdía o rumbo, como foi o caso que nos ocupa. Esta medida preventiva que nunca chegou a tomar o Comandante Ross, é a única da que se pode acusar, se cabe, a este oficial pola perda do seu buque e da consecuente traxedia humana que causou, no medio da galerna que azoutou o Atlántico a tarde noite do naufraxio. Derrota e naufraxio O HMS Serpent parte de Plymouth (Inglaterra) ás 13:30 horas do sábado 8 de novembro, cando horas antes a baixada brusca do barómetro de abordo agoiraba que se aveciñaba un gran temporal. O navío navega ao mando do Comandante escocés, Harry Leith Ross. O Serpent, emprendía a súa derradeira viaxe con 175 almas a bordo, tendo por destino a costa africana de Serra Leoa o que provocou que o seu casco fose pintado de branco, recentemente, para diminuír en dous grados o abafante calor que facía no interior do navío de casco de aceiro. A 14 millas ao sur de Plymouth o Serpent deixou por estribor o mítico faro de Eddystone e, segundo testemuños dos tres superviventes ao naufraxio, as ondas comezaron a cubrir o barco de proa a popa. O mediodía do domingo día 9 e preto da costa da Bretaña o temporal arrecía. Tras manterse ao pairo varias horas, unha vez que amainou, puxo de novo rumbo sur a marcha moderada. O luns 10 de novembro amenceu cun día escuro, con forte vento de suroeste e co HMS Serpent abaneado polas enormes ondas que lle facían afundir a súa proa no mar. Ao mediodía desa xornada, un compañeiro de Bourton, (un dos tres superviventes) escoitou unha forte discusión entre o Comandante Ross e o Tenente Richards, o oficial de navegación, pois existían serias dúbidas de cal era a posición do navío. Ás 15.30 horas, a tripulación de garda do buque da Royal Navy avistou o paquebote británico, Península, que en rumbooposto navegaba dende Lisboa a portos ingleses. A dotación deste barco de pasaxe sería a derradeira que vería o HMS Serpent a flote. A tarde foi caendo e o ceo tinguiuse de negro. Trinta e dous homes saíron á cuberta do Serpent a facer a garda de 20 a 00.00 horas, sen saber que sería a derradeira. Entre eles estaban Bourton e Gould: dous dos tres superviventes ao naufraxio. Ás 21.00 horas de novo os oficiais ao mando ordenan trocar de rumbo, máis cara ao oeste. A noite é pecha e proba de dita escuridade foi que nin os vixías nin o resto dos seus compañeiros que estaban de garda foron quen de albiscar a costa nin de escoitar as rompentes, no medio do tremendo temporal. Eran as 22.30 do 10 de novembro de 1890 cando oSerpent deu un pantocazo e ficou inmóbil. Embarrancara. Bourton, nunha carta enviada aos seus pais dende Camariñas con data do 15 de novembro, escribíalles: “Estaba no meu coi dormido no intre que encallou á altura de Fisterra a noite do 10. Corrían ao meu arredor pechando as comportas estancas cando me despertaron. Apenas tivemos tempo de nada e estaba tan escuro que non nos podiamos ver as mans no intre de encallar. O mar arboraba montañas sobor de nós, e non poidemos dar ningún sinal. Non poidemos disparar ningún canón. Só tivemos tempo de queimar unha bengala e iso non foi nada...”. Os escasos segundos que deu luz esa bengala e a feble iluminación que, xa embarrancado o Serpent, albiscou Gould pola proa que sen dúbida era a luz do faro do cabo Vilán, servíronlle para descubrir por un intre con arrepío e desesperación, o inferno branco que os rodeaba e unha gran pedra que agromaba polo costado de babor... a causante de deter a marcha do buque. O Comandante Ross nun intento desesperado mandou dar atrás a toda máquina. O Serpent tremeu pero xa non se moveu. Incluso se lanzou un canón lanzacabos sen éxito... O Comandante Ross, a pesares da arrepiante situación, mantivo a calma no intre do embarrancamento, segundo os tres superviventes. O oficial ao mando do Serpent vendo como o seu barco era varrido e engulido polas xigantescas ondas, e que as forzas da natureza impedían calquera opción de salvamento, non tivo máis remedio que berrar: Sálvese quen poida! Un milagre Os tres superviventes do naufraxio vivirían as súas epopeas particulares e, tras ser arrincados da cuberta do seu navío polas xigantescas ondas, tras manterse a flote e con vida no decurso de dúas horas, aínda sendo golpeados brutalmente contra as pedras pola ondaxe, con sortes dispares chegarían a terra a salvo, nun lugar abeirado na enseada de Trece. Levaban postos uns rudimentarios chalecos salvavidas feitos a base de anacos de cortizas que serían vitais para que puideran sobrevivir. De feito, foi tan relevante o caso para a propia Royal Navy que, tralo naufraxio do HMS Serpent, foron dotados todos e cada un dos navíos da frota real británica con unha unidade por cada membro da tripulación enrolado a bordo dos mesmos. Luxon e Bourton atoparíanse na negrura da noite e xuntos camiñarían até unha casa da aldea de Pescadoiras onde os atenderían. Unha vez que o crego de Xaviña foi avisado polos seus fregueses da tráxica nova do naufraxio, mandou un emisario a Camariñas para avisar do acontecido na costa, de onde sairían recén coñecedores do naufraxio dirección a Trece, o seu alcalde, Vicente Pérez e o Axudante de Mariña, Milagros, atopándose avanzada a mañá do día 11 de novembro a Gould, ferido e esgotado. Primeiras novas do naufraxio O Crego de Xaviña, Manuel María Carrera Fábregas, acolleu na súa casa reitoral a Luxon e a Bourton despois da súa estancia en Pescadoiras ao tempo que enviaba a Camariñas unha persoa de confianza para que dese a nova do naufraxio e pedise un médico. Cando o Axudante de Mariña de Camariñas obtivo datos máis precisos do naufraxio por boca do propio Gould, o terceiro náufrago supervivente do Serpent, redactou un escrito e entregoullo a un home encargado de cubrir as 6 leguas que por camiños e corredoiras insufríbeis, afastaban Camariñas de Corcubión, para unha vez chegado este emisario á vila de San Marcos, avisase do acontecido ao seu homónimo nese porto e ao seu alcalde. As novas que portaba o enviado de Milagros, chegaron a Corcubión a tarde do mércores día 12. De contado, telegrafouse dende a Axudantía de Mariña desta vila a Ferrol e a Madrid. No primeiro caso ao almirante Topete, Capitán Xeneral do Departamento e no segundo, ao Ministerio de Mariña do que era ministro o almirante Beránger. Un segundo emisario enviado polo Crego de Xaviña partiu directamente dende Xaviña a Corcubión con orde expresa de darlle a nota que contiña as novas do naufraxio ao cónsul británico desa vila, o señor Ríos. Este sería o encargado de telegrafiar ao cónsul británico en Madrid para informalo da tráxica nova do naufraxio do Serpent, no Boi. Regreso dos superviventes a Inglaterra. Un cemiterio consagrado no porto do Trigo Toda a enseada de Trece era un fervedoiro de restos do barco e de ducias de cadáveres que o mar comezaba a deitar na costa, nun estado arrepiante, desmembrados e totalmente irrecoñecíbeis que comezarían a recibir sepultura nun terreo onde sete anos antes se soterrara nunha fosa á meirande parte da tripulación do Iris, un carboeiro tamén de nacionalidade británica que, noutra noite de terrible temporal de novembro, deu coa súa quilla nos fatídicos arrecifes do Boi, perecendo 36 dos seus 37 tripulantes. A fosa existente no Porto do Trigo agrandouse para ir dando cabida á gran cantidade de cadáveres da dotación do Serpent. O domingo 16 de novembro son embarcados a bordo da canoeira HMS Lapwing, no porto de Camariñas, os tres superviventes rumbo ao porto da Coruña. O luns 17 de novembro os oficiais ingleses sacan fotos do cemiterio e da zona do naufraxio (seguramente se trate das primeiras fotos sacadas da enseada de Trece) e colocarán unha cruz negra de madeira (hoxe desaparecida) onde descansan os náufragos do Serpent, cunha inscrición en inglés consagrada á memoria dos seus compatriotas coa data do naufraxio. O 18 de novembro remata por perimetrarse con muros de pedra o lugar do soterramento que alberga os náufragos do Iris e os do Serpent. O Tyne parte da Coruña o 19 de novembro ás 10 da mañá, levando a bordo os tres superviventes do Serpent, que levan cadanseu chaleco salvavidas entre as súas mans, grazas aos que salvaran as súas vidas. Arriban a Plymouth o día 21 á tarde. O día 23 de novembro a mañá, conságrase o nomeado dende aquela como Cemiterio dos Ingleses e á tarde faise un funeral polas vítimas na igrexa parroquial de Camariñas. O Almirantado británico e o gran cónsul desta nación, en representación da raíña Vitoria de Inglaterra, outorgaron o 4 de marzo de 1891 ás autoridades e ás xentes de Camariñas, polas axudas prestadas no soterramento dos corpos da tripulación do HMS Serpent e polos coidados dos tres superviventes, o que segue: á vila de Camariñas un barómetro que na actualidade está chantado na fachada que fora a casa do médico Artaza; ao alcalde camariñán, Vicente Pérez, un reloxo de ouro; ao crego de Xaviña, Manuel María Carrera Fábregas, unha escopeta con mil cartuchos e unha vaixela co seu nome; ao Axudante de Mariña de Camariñas, Milagros, un par de xemelgos mariños; 10 libras para compensar os danos físicos das persoas que se feriron cunha granada do Serpent, cando rescataban cadáveres; 20 libras para o resto das persoas que colaboraran nas tarefas da recuperación e soterramento dos cadáveres e un obxecto de prata para o intérprete.