'La Cantabria', quinta entrega do coleccionábel 'A historia marítima baixo as nosas augas'

Da fragata bautizada como La Cantabria, correo real español baixo o reinado de Carlos III, sabemos que terminou de construírse nos estaleiros de Bilbao en 1771 e que portaba 8 canóns como armamento. A súa primeira viaxe realizouna saíndo ao mar do porto da Coruña, o 15 de xuño do mesmo ano da súa botadura, con destino a Bos Aires, estando ao mando da nave o brigadier Cosme Bringas Careaga, nado en Portugalete e veciño da Coruña, casado con Ramona de Llano a cal sería pensionada á morte do seu home pola empresa de Correo Marítimos que tamén axudaría pecunariamente outras viúvas e orfos doutros membros falecidos da tripulación no naufraxio. Na derradeira das súas tornaviaxes, La Cantabria, sairía do porto de Montevideo o 1 de febreiro de 1773. Cando a nave está perto da costa galega os seus vixías pasan varias xornadas de garda apostados nas cofas do barco de tres paus de arboredo, na alerta do avistamento de terra cegados pola mesta brétema. A situación empeora e a cerrazón e tal que seu capitán ordena estar alerta e manterse á capa para evitar embarrancar na costa. Finalmente, La Cantabria colidiu cos baixos de As Quebrantas, embarrancando posteriormente na punta do Corno, a carón do Cabo Vilán, no lugar coñecido como Coenda: “Junto al peñasco de tierra firme que se dice el Villano.” Son as oito da noite do 20 de febreiro de 1773. Dos 57 tripulantes e pasaxeiros que ían a bordo só se salvaron 6 mariñeiros. Entre os falecidos, estaba o Gobernador das illas Malvinas, Miguel de Bernarani, xunto a dous criados seus. Catorce cadáveres recibirían sepultura nos camposantos da zona. A situación empeora e a cerrazón e tal que seu capitán ordena estar alerta e manterse á capa para evitar embarrancar na costa Unha historia rechamante recolleita polo mestre de Camelle, José Baña Heim, na súa magna obra: Costa de la Muerte. Historia y anecdotario de sus naufragios, e que correu de boca en boca entre a veciñanza da vila de Camariñas e da súa contorna, foi a que contaba como o capitán de La Cantabria, Cosme Bringas, fora atopado xa cadáver deitado na costa aínda termado fortemente á roda do leme da súa nave. No folio nº 103 do libro parroquial da igrexa de San Xurxo de Camariñas, anotouse o que segue: “Año de 1773. Día 21 de febrero. Bartolomé Fernández marinero artillero, Cosme Bringas Capitán de la fragata, José de Fraga, Thomas de Nieves Contramaestre”. Noutros dous folios aparecen as partidas de defunción de outros once tripulantes identificados coma: “de la fragata nombrada La Cantabria, correo de S.M. de La Coruña a Buenos Aires que de vuelta de Monte Video naufragó en el sitio denominado Coenda término de ésta parroquia la noche del veinte de febrero que con toda la tripulación pereció excepto seis marineros”. Dende a cidade da Coruña foron enviados membros tanto da Facenda Real como dos propios Correos Marítimos, para tentar recuperar toda a mercadoría posíbel da fragata afundida que consistía en trinta zurróns de moedas de prata e ouro, 16.000 pezas de coiro, abundante mobiliario e enxovais dos seus distinguidos pasaxeiros. Peóns, mariñeiros e buzos, que descenderon a pulmón aos seus restos, traballarían na rescate tanto dos efectos persoais da pasaxe e tripulación, coma na recuperación do cargamento, do cal extraéronse: coiros de reses, dezaoito peles de tigre americano, peles de lobo mariño, lá de vicuña, lá natural, mobles, baúis e a totalidade dos trinta zurróns que contiñan os caudais. José Antonio López, administrador dos Correos Reais na Coruña, informaría aos seus superiores da recuperación da valiosa mercadoría. O noso patrimonio inmaterial redescubre o pecio Esquecido este naufraxio case que no decurso de dous séculos e medio, no mes de novembro de 2014 e grazas a Carlos San Claudio Santa Cruz, tiven a sorte de poder entrevistar na súa propia casa da Coruña ao seu tío, José Luis Santa Cruz Rojo, máis coñecido por Pocholo Santa Cruz, fillo do mítico e pioneiro empresario do salvamento marítimo e chatarreiro, José Santa Cruz López. Pocholo herdaría a empresa familiar, e casualmente, catro meses antes de que finase tiven a sorte de que me contase o que segue… Na zona de Coenda, lugar que abrangue dende A Virxe do Monte até o cabo Vilán, entre o final da década dos cincuenta e principios dos sesenta do século pasado, Manuel Pasantes Romero, pai na época do Axudante de Mariña do porto de Camariñas, frecuentaba os pequenos e illados areais desta zona para apañar ameixas, cando atopou un lingote dourado duns 50 quilos convencido que era de ouro. Fitou ben ao seu redor e entre a area e os bolos, semellaba que descubrían os restos dun antigo naufraxio. O lugar onde este home fixera o achádego, está actualmente situado a carón da gran piscifactoría que hai aos pés do faro do cabo Vilán. Manuel, o achador do lingote, contactou cunha persoa da súa confianza para contarlle o acontecido e saber a súa opinión ao respecto. Este home traballaba para Cerdeiras, a famosa familia posuidora da conserveira do mesmo nome que está á entrada da vila de Camariñas e que na época que estamos a narrar, tamén se dedicaba ao negocio do despece de barcos tendo sociedade con varios veciños de Camelle. A equipa de mergulladores extraeu unha tonelada de lingotes de cobre a un metro de profundidade, practicamente en seco O chatarreiro non soubo gardar o segredo que Manuel lle confiara e, pensando tamén que o lingote atopado poidera ser de ouro, vendo que o seu descubridor non remataba por desvelarlle o lugar exacto do achádego, púxose entón en contacto cos Gaitos de Camariñas que eran cinco irmáns que vendían a Cerdeiras anacos de chapa e metais que eles atopaban espallados pola costa, procedentes dos numerosos barcos afundidos neste litoral, para ver se eles eran quen de descubrilo. Mais sería finalmente Pocholo Santa Cruz, o que facendo valer os seus contactos na zona, descubriría o lugar onde se atopaba o naufraxio, navegando de noite co seu barco do ferro. Cando os seus buzos se mergullaron, atoparon a carón da ribeira o que semellaban ser os restos dun antigo pecio de casco de madeira do que sobresaían da area uns madeiros denegridos que aínda deixaban ver nalgunhas partes, unhas pranchas de forro do casco cubertas de chumbo. Esa mesma noite a equipa de mergulladores extraeu unha tonelada de lingotes de cobre a un metro de profundidade, practicamente en seco. Debaixo dos que sacaron estes, aínda quedaban outros tantos. Ao seguinte día apareceu polo lugar o sentinela do posto de carabineiros de Camariñas, mandado por un parente de Pocholo Santa Cruz que era natural de Mugardos, extraendo este na marea baixa, algúns lingotes máis do pecio. O cobre que se mantivera cuberto pola area estaba impoluto, sen a pátina de óxido verdosa que o cubre en contacto coa auga salgada, de aí a confusión de Manuel Pasantes cando o atopou crendo fielmente que era de ouro. Como a bola do descubrimento ía medrando, o señor Ferro, Comandante de Mariña en Camariñas, decidiu dar aviso ao almirantado da Armada para que esta devolvera o favor á vila facéndolle un lavadoiro público ou algunha outra obra necesaria para a súa veciñanza. A Armada remataría confiscando todos os lingotes extraídos por Pocholo Santa Cruz Días despois, cando se presentou en Ferrol a comitiva encabezada polo Señor Ferro e Pocholo Santa Cruz, na compaña de Manuel Pasantes, sería este último quen lle contaría ao Auditor de Guerra en persoa, a historia do lingote descuberto. Lembraba Pocholo con gran retranca o que aconteceu entón e como reaccionou o militar… ergueuse da súa cadeira e, paseniño rodeou a mesa dirixíndose até Manuel achegando a súa faciana á del, dicíndolle: “Es usted un gran español, pero un imbécil!”. A Armada remataría confiscando todos os lingotes extraídos por Pocholo Santa Cruz, vendéndoos ao peso e facendo o propio cos que aínda quedaban no pecio, a onde enviou días despois un barco para extraelos. Pocholo Santa Cruz enterouse posteriormente, por informacións dos mandos da propia Armada española que o navío afundido procedía de América, sendo o destino do rico cargamento de lingotes de cobre que levaba a bordo a ceca de Segovia. Pocholo Santa Cruz, antes de acudir á Armada, tamén atopou nos restos dese pecio tortas de níquel e de prata que gardou para si. Aínda existe no monte a fochanca escavada entón polas autoridades militares para vixiar o pecio de posíbeis espoliadores. Este impresionante relato lévame a pensar que dito naufraxio é o correo real español La Cantabria que, tras tocar nos baixos de As Quebrantas e, de seguro facéndose unha importante vía de auga, foi a embarrancar na costa de Coenda a carón do cabo Vilán, constituíndo o seu naufraxio unha das peores traxedias marítimas acontecidas no século XVIII no noso país. O canón de Guispert Manuel Guispert cursa unha solicitude ao rei español Carlos III con data do 27 de abril de 1773, asinada na Coruña, na que pide participar nos beneficios que poidan salvarse do naufraxio da fragata La Cantabria co seu invento, o canón de Guispert, un trebello para o mergullo que remataría por desbotarse por informe desfavorábel do Comisionado do naufraxio. A explicación do funcionamento do invento é a que segue: "Explicación que manifiesta el proiecto y uso del cañón representado en este plano. Este cañón que deberá ser de latón, bien cerrado por sus puntas, tendrá la longitud que necesite, según fuere la profundidad, que halla en el parage donde se coloque. Para su uso, requiere esté el día sereno, y el mar en bonanza, pues si hubiera marejada, hallándose la tierra inmediata, romperían las olas con ímpetu, y no podría sostenerse en el persona alguna. Al fin de que no se rompa al tiempo de su manejo por algún accidente, y también para darle la gravedad que necesite, se le pondrán algunos hilos de alambre tirados en la parte exterior de su longitud, y sujetos con otro que los irá envolviendo. La parte A queda siempre fuera del agua, y por ella se comunica el aire al que se halle en C, desde dónde podrá pedir lo que necesite, y manifestar quanto descubra, para venir en conocimiento de lo que deba practicarse; pues dicho cañón no es más que una bocina. Es evidente que un volumen de agua igual a la magnitud del cañón, será de mucho más peso, por razón del aire que contiene, y en este caso violento moverlo hacia el profundo del mar pero proporcionando su gravedad de suerte, que siempre la parte sumergida, sea igual en peso, a un cuerpo de agua del mismo volumen, quedará con ella en equilibrio: por consiguiente su movimiento a qualquiera dirección es muy fácil, logrando con esto camine el hombre por donde quiera. Toda la dificultad de su uso, consiste solo, en tener bien unida la boca a la del cañón en C, de tal modo, que por allí no entre agua, lo que será fácil; si por medio de unhas bendas acondicionadas, se le sujeta la cabeza, pudiendo desatarse estas quando quiera venir arriva. La Fig. E, representa un corcho, en cuyo centro se halla la comunicación con G, para que pase por ella el cañón, y tenga libre movimiento, subiendo aquel, y bajando, según lo ejecute el agua, por causas de las olas, quedando siempre el cañón vertical, sin admitir agua en la parte A. En caso que sucediera esto último por qualquiera parage, bajando al lugar inferior B, y cubriendo hasta D, la comunicación al aire, queda libre la otra que se halla en F, dando fuerza al mismo tiempo en los dos brazos del cañón."