A Xustiza do Brasil garante o dereito indíxena á terra e expulsa múltiples terratenentes

Unha explosión de bágoas, bailes e berros de celebración desatouse na madrugada da quinta á sexta feira entre centos de persoas indíxenas concentradas á porta do Supremo Tribunal Federal, en Brasília, a capital brasileira, logo de que confirmara por nove votos a favor e dous en contra o dereito constitucional destes pobos sobre as terras que ocuparon de forma “histórica” e “permanente”. A maioría progresista do tribunal asestou un golpe aos terratenentes e grandes empresarios agrarios, apoiados pola extrema dereita, e beneficia máis de 300 pobos indíxenas conformados por case 1,7 millóns de persoas, que residen e protexen arredor de 14% do territorio brasileiro. A demanda presentada polo Estado de Santa Catarina, gobernado pola extrema dereita do Partido Liberal, co que participou nos comicios de 2022 o ex presidente Jair Bolsonaro, reclamaba legalizar o “marco temporal”, ou “truco do límite de tempo” para as entidades de dereitos humanos. Esta estratexia argumentaba que as únicas terras que terían dereito a reclamar os pobos orixinarios son as que habitaban o 5 de outubro de 1988, cando foi promulgada a Carta Magna actual. Apenas tres anos antes finalizaran 21 anos de ditadura militar de ultradereita apoiada polos Estados Unidos e polos terratenentes e, neste período, multiplicáronse as expulsións violentas e o desprazamento forzoso de múltiples grupos indíxenas. Por isto, fixar 1988 como punto de partida implicaría “legalizar o roubo de enormes áreas de terras indíxenas”, explicou Survival International, unha organización de apoio aos dereitos indíxenas, que advirte que ducias de pobos illados e non contactados poderían ter sido aniquilados. Este extremo foi corroborado polo investigador especial da Organización das Nacións Unidas sobre os dereitos indíxenas, Francisco Cali Tzay, que sostivo que un veredicto diferente “podería lexitimar a violencia contra os pobos indíxenas e exacerbar os conflitos na selva amazónica e outras áreas”. Ademais, a sentenza tamén avala a demarcación de novos territorios, meses despois de que o mandatario progresista, Lula da Silva, propuxera homologar seis novas áreas, con 680 proxectos en espera presentados polas organizacións indíxenas. Luiz Fux, maxistrado do Supremo, trasladou na súa intervención que, “incluso se non están demarcadas”, as zonas nas que viven e “as áreas vinculadas á ascendencia e tradición dos pobos indíxenas teñen protección constitucional”. O impacto do caso maximizouse ao declarar o Supremo que a súa decisión tería “repercusión xeral” malia que a demanda orixinal só se dirixía contra un grupo indíxena, polo que amais de instaurarse como xurisprudencia nesta temática é de obrigado cumprimento en centos de procedementos administrativos. Tamén afecta unha proposta de forzas conservadoras e de extrema dereita no Senado brasileiro que pretendía estabelecer na lexislación o “marco temporal” desbotado agora pola Xustiza. Dinamam Tuxá, coordinador executivo de Articulação dos Povos Indígenas do Brasil, asegurou á axencia AP que “gañamos a batalla, mais non a guerra”, pois esa lexislación, unha vez adaptada para evitar a declaración de inconstitucionalidade, podería acabar con restricións á minaría e á construción de proxectos hidroeléctricos ou agrícolas. Expulsión dos terratenentes A decisión xudicial supón que o Estado terá que obrigar os terratenentes que se fixeron coa propiedade da terra ao expulsar con violencia os pobos indíxenas a desaloxalas o antes posíbel. A vindeira semana, o tribunal estudará a posibilidade de compensar os individuos que de “boa fe”, incidiu o xuíz Alexandre de Moraes, pagaran ás Administracións municipais ou rexionais polos terreos sen coñecer con anterioridade que se trataba de propiedades das comunidades orixinarias. Nestas situacións, analizarase unha indemnización económica aos terratenentes ou a entrega aos pobos indíxenas dunha cantidade de terra equivalente á que lles foi espoliada. A directora de investigación de Survival International, Fiona Watson, sinalou ao xornal The Guardian que se trata “dunha derrota masiva para o lobby da agroindustria”, e dunha boa nova para “a loita global contra o cambio climático”, tendo en conta que segundo os datos oficiais os territorios indíxenas son os mellor preservados do país. O Goberno brasileiro celebrou da man de Sônia Guajajara, ministra de Povos Indígenas, un órgano creado polo actual Executivo, a sentenza, “un gran logro” froito de anos de loita. A posición do Goberno de Lula, que defende a necesidade de resolver a discriminación histórica dos pobos indíxenas, tamén foi avalada pola corte. A sociedade brasileira tiña unha “débeda impagábel” coas comunidades indíxenas, subliñou a xuíza Cármen Lúcia Antunes Rocha, que asegurou que “estamos a coidar a dignidade étnica dun pobo que foi decimado e oprimido durante cinco séculos”. Ao tempo, fican desmanteladas de forma definitiva as políticas impulsadas entre 2019 e 2023 por Bolsonaro, que despezou as axencias de protección indíxena e puxo en cuestión a demarcación do seu territorio por supostamente converter en “inviábel” o desenvolvemento da industria agrogandeira, cuxas grandes empresas apoiaron o ex mandatario de extrema dereita. De feito, os dous votos en contra no Supremo proviñeron dos dous únicos xuíces considerados conservadores no tribunal, os nomeados por Bolsonaro, un deles, André Mendonça, tras desempeñarse como o seu ministro de Justiça. Comeza o xuízo para despenalizar o aborto co primeiro voto favorábel Despois de Cuba, o Uruguai, a Arxentina, Colombia e México -estes tres últimos de forma recente-, o Brasil pode converterse no sexto país en América Latina que legaliza o aborto en base a prazos, cando en Chile, Venezuela ou o Ecuador -e no Brasil até o de agora- limítase a determinadas condicións, como que existan riscos para a vida da nai. Todo depende da decisión do Supremo Tribunal Federal, que resolverá unha denuncia de 2017 do Partido Socialismo e Liberdade, integrado no Gabinete de Lula, na que reclama a despenalización do aborto até as 12 semanas de embarazo. No inicio da sesión, a presidenta do tribunal e relatora do caso, Rosa Weber, detallou que o “deseño institucional máis eficaz” para a protección do feto e da muller son as políticas públicas para prever os embarazos non desexados, facendo fincapé en que a criminalización dá “prevalencia absoluta” ao feto e afecta o “núcleo” dos dereitos das mulleres á liberdade, autodeterminación, intimidade e dignidade. En base a isto, e tendo en conta que se xubila o 2 de outubro, anunciou o seu voto a favor de despenalizar o aborto, sufraxio que terá que ser preservado incluso se o resto do tribunal non emitiu o voto na data da súa retirada. En última instancia, a corte tamén concluíu manter os dereitos políticos da ex presidenta Dilma Rousseff, após a petición de forzas conservadoras de retirarllos pola súa destitución en 2016 por parte do lexislativo controlado por estas formacións, no que para os progresistas foi un golpe de Estado. A Xustiza absolveu Rousseff das acusacións de maquillaxe fiscal.