O xardineiro e a xustiza salvaxe

A intervención de Zola no affaire Dreyfus contribuíu a modificar a concepción do mundo, quer dicir, a suscitar novas maneiras de pensar. Cando publica J’Accuse...! (1898) di: "Non". Este xesto tórnao semellante a Descartes. Decide non acreditar no que é ordenado acreditar; non pensar o que se espera sexa pensado. Neste sentido, Zola rompe coa reprodución da forma de vida oficial. Afástase así do sacerdocio secular; xa non fala positivamente dos intereses e obxectivos do Estado. Os que si o facían, e continuaron a o facer, descubriron en Zola e en todos os que o acompañaban unha nova categoría: os intelectuais. Unha referencia despectiva e cargada de connotacións negativas para con aqueles que rompían cos intereses do poder das sociedades modernas industriais. Actualmente, os intelectuais europeos manifestan unha imposibilidade de afastarse do sistema de ideas proposto polo xardineiro da Europa. Ou talvez, máis do que unha imposibilidade, unha decidida vontade de o secundaren. Os discursos que poboan a imaxe do xardín presentan, por un lado, o mundo civilizado da democracia de consumidores como a terra en que flúen o leite e o mel. Por outro, a barbarie, a selva, todo aquilo que escapa aos ditames da Europa e os EUA. A enérxica determinación de protexer e promover os seus valores, entendidos como os únicos e universais, conduciu nunha proliferación de accións institucionais destinadas a vixiar e ordenar a vida dos diferentes pobos do mundo. No tan delicado mercado da opinión pública, os intelectuais representan a orde cultural, política e social das súas institucións civilizatorias. Bruxelas como punto de encontro O punto de encontro do xardineiro e os seus intelectuais é Bruxelas. Non nos é indiferente que sexa aí. En Bruxelas moraba o rei Leopoldo II de Bélxica. Un monarca europeo que foi responsábel, de maneira directa e persoal, da explotación do Congo Belga (1885-1908). Alá, o monarca estableceu campos de traballo masivo, un antecedente dos campos de traballo do nazismo. Esta maneira de organizar cientificamente o traballo tiña como obxectivo atinxir o cumprimento da cota de produción de caucho. Quen non era capaz de cumprir a cota sufría a amputación dunha das mans ou das dalgún dos seus fillos. Hai quen di que as investigacións poden reabrir feridas do pasado, mais esas feridas nunca foron fechadas Os intelectuais contratados polo xardineiro desenvolven estratexias de naturalización e normalización dos seus crimes. Entre tanto, no mundo que vive fóra das súas fronteiras, florece unha realidade diferente. A selva é inefábel, inaccesíbel e, sobre todo, os seus intelectuais son militantes indómitos. No 25 de marzo de 1977, un ano despois de establecido o réxime capitalista de excepción na Arxentina, Rodolfo Walsh publicou unha carta en que denunciaba os crimes do réxime. Cando estaba distribuíndo a carta na rúa foi interceptado por un grupo de tarefas (un ramo dos corpos e forzas de seguranza do Estado, dedicado a secuestrar, torturar e desaparecer persoas). Xuízos por crimes de lesa humanidade Corenta e seis anos despois, a Arxentina leva celebrados máis de 300 xuízos por crimes de Estado e delitos de lesa humanidade. Actualmente, o número de condenados chega a 1.115. Tamén se desenvolve na Arxentina a investigación xudicial 'N.N. por xenocidio e/ou crimes de lesa humanidade cometidos en España pola ditadura franquista entre o 17 de xullo de 1936, inicio do golpe cívico-militar, e o 15 de xuño de 1977, data da celebración das primeiras eleccións democráticas'. Quen sufriu a furia do poder desaparecedor no xardín europeo non encontrou xustiza entre as súas flores. O III Foro Mundial dos Dereitos Humanos (Buenos Aires, 20-24 de marzo de 2023) salientou o papel das políticas da memoria activas. Quer dicir, aquelas que procuran o recoñecemento e a recuperación de quen foi suxeito-obxecto da violencia estatal máis mortal: os desaparecidos. Resulta claro que o dereito á verdade é global ou, se se preferir, colectivo, porque necesitamos saber que é o que foi negado, cortado violentamente. E, sobre todo, saber onde están as persoas desaparecidas. O dereito á verdade é resultado da acción de centenares de millares que, como Antígona, desobedecen o imperativo de Creonte e obrigan a ceder a superioridade das leis do Estado perante as demandas, as reclamacións pola verdade, as loitas polo esclarecemento do acontecido. No entanto, aínda é posíbel ouvir voces de alarma ante as pretensións de investigar o acontecido, alegando que poden reabrir feridas do pasado. Cando, na realidade, esas feridas nunca foron fechadas.