Expulsados das montañas, vendidos polo río abaixo: a deriva económica do Estado de Wyoming

Cando viaxas a Wyoming non podes deixar de pensar naquelas películas do “Far West”. Nas caravanas que cheas de rapazada e mulleres louras e guiadas por un home que zorregaba os cabalos atravesaban os amplos prados temendo que os que chamaban “indios” aparecesen sobre dun outeiro a centos e miles deles. Non defrauda esta paisaxe. Tal como a miramos no celuloide, así é, un mar de praderías. Os campos de gramíneas verdes ondean até onde os ollos deixan de ver. Tras de ti os grandes montes, no inverno cubertos de espesas neves florecen na primavera coma un xardín. Saltan os valados os cervos, voan os pavos, pican as flores os colibrís, os alces pastan nas gándaras cuns bosques de piñeiros ao fondo e os bisontes recuperan a terra que noutrora fora toda deles. Coma nas películas da gran caravana, é doado entrar na beleza duns escenarios onde ouvir de novo aquelas sentenzas dos colonos dicindo “Querida: foi vontade de Deus chegarmos a esta terra de promisión”. Todo axuda á recreación do xénero cinematográfico e á épica das películas de vaqueiros, todo menos que os nativos americanos non aparecen por ningures. Tampouco afroamericanos. Só xente grande e loura. O xornalista e durante más de 25 anos correspondente do The Economist, Samuel Western, axúdanos a coñecer este enorme Estado dos USA apenas referido para nós polo cinema e o parque de Yellowstone, pero que hoxe cobra grande importancia por ser unha boa mostra de como o pesadelo dos cartos obtidos polo carbón, gas natural, petróleo e diamantes, destruíu os soños daquel paraíso. Máis vacas que persoas “Wyoming (WY) ten perto de 250.000 km2, ningunha cidade de gran tamaño e soamente 600.000 habitantes e por iso adoitamos dicir que aquí hai máis vacas que persoas. Tradicionalmente ten sido un Estado pobre porque malia ter petróleo, carbón e gas, a xente coidaba que era pobre porque a súa renda só daba para vivir rispidamente. A mitoloxía da nosa forma de vida retrata a imaxe dunha terra salvaxe e libre onde todos son trampeiros, granxeiros, xinetes de cabalos “broncos” buscavidas ou na imaxe máis recente: magnates de gando”, explica Sam Western. Fai referencia Sam Western á imaxe desta enorme terra no século XX reflectida en obras como O Poder do Can de Don Winslow ou a Brokeback Mountain de Annie Proulx, ambas levadas con éxito á pantalla. Western ten publicado este ano unha análise da evolución do Estado que co título “Expulsados das montañas e vendidos polo río abaixo” leva xa máis de oito edicións a pesar de ser unha obra enormemente controvertida e case que silenciada polas forzas políticas locais dominadas polo republicanismo trumpista. A mitoloxía do afastado Oeste O autor explica por que camiños extraviara Wyoming o seu cerne: “Esta mitoloxía do afastado Oeste é a que ironicamente ten desposuído WY da afouteza que en tempos lle dera vida. Cando os prezos das materias están altos, permítenlle ver o mundo dende o cumio, mais cando os prezos caen, os seus soños rodan polo río abaixo porque os empregos do sector produtivo primario -sexan mineiros, gandeiros ou da agricultura- terminan sendo vítimas do sistema a causa dos recortes da man de obra impostos pola renovación tecnolóxica. Moita xente depende do salvavidas federal á sombra dun PIB estatal cebado polos cartos do petróleo e mailo gas”. “Expulsados das montañas” trata algo do que ninguén quere falar: Canto tempo vai defender WY unhas ideas que non permiten a maioría da poboación intervir no presente e prever seu futuro? Para Sam Western, a solución dos problemas económicos de Wyoming está en cambiar as súas ideas procedentes dun estilo de vida que xa non existe e que se manteñen por seren funcionais ás políticas de extrema dereita defendidas polos multimillonarios dos grandes ranchos (cinco deles xa aparecían na lista Forbes de 2013, ricos que aquí teñen propiedades de 125.000 ou 200.000 hectáreas, case o dobre da superficie total de Pontevedra). Interesa saber que nos EUA, onde o goberno aínda conserva máis do 40% da superficie do país, os máis ricos manifestan un interese crecente por adquiriren enormes superficies de terras e WY é un lugar de preferencia dada a súa poboación eminentemente branca, cristiá e de dereitas (aínda que cun toque naif). Preguntamos ao autor como un Estado tan inmensamente rico coma WY pode ter grandes bolsas de pobreza. “Esta bipolaridade económica dáse en cidades como Jackson Hole, onde presenciamos o paradoxo de os ‘multimillonarios’ expulsaren os ‘millonarios’. E que pasa coas persoas que teñen que traballar para esta xente? Cos labregos? E cos profesores? Ben, alí non poden vivir. Hai xente que gañando anualmente entre 60.000 e 70.000 dólares vive na pobreza. É moi difícil vivir con esa renda nestes lugares; moi difícil, sobre todo se queres ter fillos”. —Como é posíbel que a emigración de WY non teña nada a ver cos ingresos da poboación, como asegura no seu libro? Na UE preocupa o éxodo continuo da mocidade do rural, patente en Galicia, onde dunha poboación de 2.770.000 habitantes nos últimos dez anos miramos como marcharon 100.000 deles. Nos últimos 25 ou 30 anos, a mocidade prefire ir ás cidades. Este proceso non é diferente en WY que en Galicia ou Italia. De 1980 a 2000, WY envelleceu máis rápido que calquera outro Estado da Unión. O problema é que para vivir nas grandes cidades dos EUA a mocidade precisa ter uns ingresos bastante elevados. Enfrontados a esa realidade, hai xente nova que ten a tentación de regresar á súa terra, sobre todo a que ten estudos de grao universitario. Mais no común, a economía local tampouco lles permite un desenvolvemento satisfactorio no seu lugar de orixe. —Como poden os prezos das materias primas empobrecer un país? Se isto é certo poderíamos filmar -xa sen Chaplin- unha nova versión de The Gold Rush (A quimera do Ouro). Empobrécennos dun xeito moi raro. En moitos países de Latinoamérica que teñen sistemas públicos deficientes, a produción de materias primas determina directamente o PIB sen que iso implique un reparto igualitario da riqueza. En WY, no 1969, a aparición dun xacemento de gas importantísimo deu como efecto directo a baixada de impostos ao recibir o Estado uns ingresos enormes. Mais agora que a industria extractiva vai precisando menos man de obra, sorprende non atopar xente incómoda coa rara situación económica: baixos ou nulos impostos e poucas oportunidades de traballo cualificado. Temos só un sector responsábel de tanta contribución ás arcas públicas, o que significa que a nosa situación é moi vulnerábel. De feito existe un perigo real de que se o sector extractivo non puidese xerar crecemento, seguir innovando, ou se aos EUA lle dese por controlar os prezos das materias primas, a economía de WY veríase atada de pes e mans. —E que saída ve para saír dese círculo de riqueza empobrecedora? Fronte isto, coido que temos dúas vías de solución. A primeira, diversificar a economía, xa que dentro dos EUA ocupamos o último lugar nas estatísticas. Cada vez menos xente traballa na gandaría; carecemos de incentivos para novas ideas de negocio, porque o Estado de WY obtén cartos nomeadamente das industrias extractivas. A segunda vía sería recuperar o vello espírito tradicional que foi quen de que nos Estados de Dakota do Norte e do Sur, WY, Montana e Idaho, todas as constitucións redactadas en 1889 fosen inclusivas cos diferentes pobos que chegaron a estas terras (menos, desgraciadamente, cos nativos americanos…). Daquela o espírito era pacifista, baseado no “vive e deixa vivir”. Desde ese fin de século XIX até mediado o século XX, estes Estados deron a benvida a comunidades pouco convencionais: huteritas, mormóns, menonitas, comunas sincréticas da Nova Era, colonias xudías e un amplo etc. Agora, estes Estados están entre os máis excluíntes da Unión. A súa narrativa política actual non coincide coa prevista polos fundadores; non promove os valores de independencia, individualismo ou liberdade que se atopan nas constitucións; votan en masa polo partido republicano con todo o que iso significa. A derradeira fronteira Dun completo almanaque de 662 páxinas sobre o Estado de Wyoming, só cinco delas fan referencia aos Native Americans ou habitantes orixinarios. Neste fermoso Estado atópase a Devils Tower (Torre do Demo) ou en lingua lakota Mato Tipila (“Apousento do Oso”) a montaña de lava petrificada que aparece na película Encontros na Terceira Fase, que é un lugar de culto para más de vinte pobos orixinarios das praderías, e a “Roda Medicinal” do bosque de Bighorn, onde os nativos se penetraban en soidade para reencontrar a saúde espiritual e mais outros lugares sagrados que hoxe son tratados con menos respecto que un parque de merendas de Yellowstone. Terras nas que pastaban, por centos de miles, bisontes que foron case exterminados polos colonos para dar de comer aos traballadores do ferrocarril e acabar, ao mesmo tempo, coa principal fonte de alimentación dos nativos americanos. Pés negros, Crows, Cheienes, Lakotas, Siux, Arapahoes ou Shoshons. Daqueles expertos xinetes de melena ao vento que disparaban frechas sen deixar de cabalgar os equinos introducidos no continente pola colonización española das Américas e que durante douscentos anos viviron unha alanzada de civilización entre a chegada dos cabalos españois e o xenocidio a mans dos ianquis, pouco queda. Sometidos a un sistemático exterminio ou, no mellor dos casos, a unha vida sen esperanza nas reservas como na de Wind River, onde no 1880 o exército norteamericano levou os últimos 900 Arapahoes. No de hoxe en Wind River viven arapahoes e shoshons que rendan a empresas ianquis os tres únicos casinos do Estado de Wyoming (Wind River Casino, Little Wind Casino e Shoshone Rose Casino). A cultura daqueles pobos orixinarios que loitaron bravamente polo seu dereito ao nomadismo nas chamadas “Guerras Indias” só sobrevive en grandes e competentes museos: o de Búfalo Bill en Cody, o Wyoming State Museum ou o Museo Nacional da Arte na Vida Salvaxe, o Museo dos Indios das Chairas e moitos outras estupendas instalacións onde se exhiben as artes ricamente desenvolvidas polas xentes das terras do Norte, as súas armas, os seus aveños domésticos, os retratos das grandes nais, as lanzas e os seus penachos cromáticos encerrados en vitrinas e a súa vida migrante e libre recreada en relevos seriados de cartón-pedra.