O estraño momento latinoamericano

Nos últimos anos, tras un periplo curto pero intenso de restauración conservadora liderado por gobernos de dereita, produciuse un xiro político-electoral en América Latina cara ao campo progresista -cos seus respectivos matices ideolóxicos- que resucitou as expectativas dun renovado esforzo pola integración xeopolítica. A imaxe de presidentes de orientación de esquerda-progresista ocupando máis da metade dos gobernos da rexión reflotou a idea de que estamos ante una versión actualizada do denominado “ciclo progresista” que inauguraron líderes icónicos latinoamericanos a principios do século XXI, como Hugo Chávez en Venezuela, Néstor Kirchner na Arxentina, Lula da Silva no Brasil e Evo Morales en Bolivia. Seguir o fío desta idea daría unha conclusión máis o menos sólida: un novo pulo á integración desde as coordenadas do “ciclo progresista” anterior debería levar consigo una crecente contradición xeopolítica con Estados Unidos e o seu imaxinario da Doutrina Monroe, segundo a cal o continente latinocaribeño representa unha esfera de influencia de uso excesivo estadounidense, onde se xustifican golpes de Estado, conspiracións políticas e mesmo intervencións militares en aras de preservar o status neocolonial do que conciben como o seu “patio traseiro”. O xiro electoral continental tivo algúns trazos históricos, co seu respectivo peso xeopolítico asociado. En México fracturouse a “ditadura perfecta” do PRI coa chegada á Presidencia de Andrés Manuel López Obrador. En Colombia, a vitoria do líder de esquerda Gustavo Petro rachou co ciclo histórico de dominio oligárquico desde la independencia. Un novo triunfo de Lula retornou ao país más poboado da rexión e coa economía máis poderosa despois de Estados Unidos a unha presenza internacional activa. Aínda cando a súa estadía foi curta e traumática, un profesor proveniente do mundo rural do Perú alcanzou a Presidencia do país contra todo prognóstico, para ao seu primeiro ano de mandato sufrir a mesma sorte de inestabilidade e ameazas de destitución doutros presidentes peruanos, que no seu caso tamén concluíu coa súa saída forzada do poder. O novo ciclo de gobernos progresistas e de esquerda non é a continuación do enfoque rupturista que caracterizou o anterior Porén, ante o enfoque branco e negro superpúxose unha escala de grises, que converte o momento latinoamericano xeral nunha situación estraña, onde atopamos converxencias atípicas que poden estar reflectindo un cambio de orientación na relación entre os EUA e a rexión. EUA está interesado en manter a flote gobernos de esquerda, esquivando o interese secular de atacalos e socavalos? Recentemente destapouse un intenso escándalo en Colombia protagonizado pola ex xefa de gabinete, Laura Sarabia, e o embaixador en Venezuela, Antonio Benedetti, que puxo o presidente Petro nunha crise importante de goberno, o que foi aproveitado pola oposición conservadora, o uribismo e os medios para avanzar no propósito de destronalo. Podería pensarse, como constatou tantas veces a historia pasada e recente, que unha crise deste tipo sería unha oportunidade que Washington no desaproveitaría para debilitar un goberno no aliñado. Con todo, a Administración Biden apoiou Petro en medio desa conxuntura, nun reflexo práctico das múltiples sintonías que comparten ambos os gobernos en termos de axenda climática e visións compartidas en torno a reflotar un sistema panamericano desacreditado. Marco de cohabitación Tamén recentemente, o Financial Times revelou que o Departamento de Estado, a CIA e outras ramas da Administración estadounidense intercederon a través dunha campaña discreta de presión dirixida a defender o Goberno de Lula ante a ameaza que supuxo a rebelión de militantes bolsonaristas que rematou co asalto á sede dos principais poderes en Brasilia. Ambos os casos reflicten que este novo ciclo de gobernos progresistas e de esquerda non é a continuación do enfoque rupturista e de aposta pola autonomía estratéxica que caracterizou o anterior. Máis ben, boa parte dos líderes da rexión, agás algunhas excepcións como Venezuela, Cuba, Nicaragua e Bolivia, son máis os elementos que os achegan a Estados Unidos que aqueles que os afastan. En tal sentido, o choque xeopolítico entre visións contrapostas no xeopolítico que tanto se esperaba parece estar sendo substituído por un marco de cohabitación, pragmático, no que Estados Unidos ve no ciclo actual unha oportunidade de gañar influencia, algo que é permitido polos mandatarios da rexión baixo a premisa de que a relación custo-beneficio de apuntalar unha integración contrahexemónica é demasiado alto, e non desexan pagar ese prezo. Un momento estraño que podería ser unha nova advertencia da desorde distópica no terreo xeopolítico ao que nos achegamos.