A MIT une pasado, presente e futuro

No ano 1973, hai agora cincuenta, celebrábase a I Mostra de Teatro Abrente de Ribadavia, un festival que se converteu nun estandarte -talvez o máis recoñecido- dun movemento que recuperaba o compromiso coa realidade nacional galega, coa súa cultura e coa súa lingua. Aquelas mostras celebráronse ininterrompidamente até 1980 e a súa historia reflicte a estreita relación que a cultura mantivo durante aqueles anos coa política: debates sobre se o teatro galego debía manterse no campo amador ou profesionalizarse, ou sobre se conviña manter unha liña costumista ou adherirse a correntes máis innovadoras, revelaban diferentes estratexias de aproximarse á cultura como instrumento emancipador. A Mostra Internacional de Teatro de Ribadavia (MIT), sucesora da Mostra Abrente dedica unha boa parte da programación deste ano a reflexionar sobre a memoria e, especialmente, a evocar aqueles anos de cambios acelerados e, en moitas ocasións, confusos. "Tratamos de afondar nesa sucesión natural que se deu entre a Mostra Abrente e a MIT", declara Roberto Pascual, actual director da Mostra, en conversa con Nós Diario. "Reflicte a transformación que se deu neste tempo, desde un festival voluntarista e comprometido a outro xa profesionalizado, que garante dereitos aos profesionais do sector e que ten no horizonte a internacionalización. Neste sentido, a MIT será o escenario da presentación do Proxecto Memoria do Teatro Galego, un traballo de documentación audiovisual do Consello da Cultura Galega en colaboración coa Academia Galega de Teatro e coa MIT, que recupera a memoria da escena das décadas de 1970 e 1980 a través de entrevistas e coa participación das persoas que foron parte activa do movemento teatral independente galego. "É un proxecto que permitirá coñecer algunhas cuestións das que talvez non se falou demasiado durante os últimos anos e que posibilitará valorizar adecuadamente un período que puxo os alicerces de todo o que temos agora, desde as compañías profesionais até as estruturas estábeis que foron construíndo o panorama escénico actual, como o Centro Dramático Galego ou a Escola Superior de Arte Dramática (ESAD). Colección Abrente, cando a arte e a cultura querían cambiar o mundo Historia e Mito Na evolución e consolidación do sistema teatral galego xogaron un papel fundamental o director Eduardo Alonso e o xornalista Luís Álvarez Pousa, que recibirán o Premio de Honra Roberto Vidal Bolaño que a MIT entrega cada ano. Igualmente, Rosa Álvarez, actriz pioneira e unha das fundadoras da Agrupación Cultural Abrente, recibirá no marco da MIT o Premio da Academia Galega de Teatro. "Trátase de ir tirando de diversos fíos que permitan tecer a memoria daquela época para outorgarlle sentido a efeméride", explica Pascual. "E hai que decatarse de que Ribadavia, neste aspecto, é algo máis: proporciónanos un imaxinario que apela ao histórico, pero tamén ao mítico e ao emotivo para crear un marco no que situar a nosa identidade. Aquel tempo significou un paso enorme no teatro e na cultura, mais tamen na sociedade e na política: Ribadavia pasou de ser unha vila afundida nas sombras da ditadura que non era quen de conectar coa modernidade a ser unha pioneira na vangarda teatral. E desde unhas bases estéticas que se apoiaban fundamentalmente na tradición popular, que permitía presentar un libro académico nunha praza ou levar a cabo unha representación teatral no medio dun viñedo". A compañía Os Quinquilláns creará un espectáculo de animación polas rúas que percorrerá os lugares emblemáticos daquelas Mostras: desde a sede da Agrupación Cultural Abrente até a mítica taberna Papuxa, o lugar onde tiveron lugar infinitos e interminábeis debates que foron debuxando a cultura escénica dos nosos días. Rosa Álvarez recibe o Premio Academia Galega de Teatro Do pasado ao presente Xustamente aquel movemento renovador é o que homenaxea O auto do Castromil, a obra de Manuel María dirixida por Quico Cadaval para Producións Teatrais Excéntricas, coa que a compañía se fixo co premio do III Certame Manuel María de Proxectos Teatrais. Outra forma de facer memoria desde o propio teatro que estará presente na edición da MIT deste ano, vertendo unha mirada a un pasado próximo pero pouco lembrado. E quizais ningunha compañía máis acaida para saltar cara ao presente que A Panadaría, que terá un papel destacado no programa da MIT, xa que levará a Ribadavia o seu último espectáculo, As que limpan, e representarán unha función especial que porá fin á xira do seu grande éxito Elisa e Marcela. "Poñer no foco na Panadaría non é casual", aclara Pascual. "Ademais de que a compañía chega este ano ao décimo aniversario, cremos que, igual que en 1973, hai que continuar loitando polos dereitos básicos, polos que aínda non se conquistaron e polos que se poden perder. Vivimos tempos de pactos macabros e de discursos de odio que fan necesario visibilizar a diversidade para non perder terreo na igualdade entre as persoas". A Panadaría: "Non é a primeira vez que, nunha escena na que dúas mulleres se bican, nos berran "Viva España!". Outras memorias Outros espectáculos falarán da memoria desde outras perspectivas. Así, a arxentina Marina Otero indaga, en Fuck me, sobre as cicatrices que deixa no corpo o paso do tempo. E Teatro del Barrio elabora, con Homenaje a Billy el niño, unha sátira documental que conta a historia do tristemente célebre policía e torturador do franquismo que foi condecorado coa medalla de prata ao mérito policial en 1977: un repaso á violencia coa que se construíu a chamada "transición" da que poucas veces se fala. "A memoria ten moitas pólas", di o director da MIT, "e sempre é interesante observar como nos vai configurando a nivel individual e a nivel social. Creo que vai ser bonito ver como dialogan entre si espectáculos tan diferentes e con estéticas tan afastadas". O teatro de Manuel María viaxa en autobús da man de Quico Cadaval A innovación En todo caso, a MIT non só se preocupa do pasado e do presente, senón que tamén quere debruzarse sobre o futuro deixando que os valores emerxentes do teatro suban ao escenario. A compañía catalá Las Huecas, por exemplo, aborda o tema da industria da morte en Aquellas que no deben morir, "e vai ser interesante ver como se recibe esta obra nunha vila que alimentou unha importante industria de cadaleitos e tivo moita relación ao longo da súa historia con este negocio", apunta Pascual. Nese mesmo ronsel de creacións renovadoras estará a compañía galega Vórtice escénico -gañadora do Premio Xuventude Crea coa montaxe de Asfixia, texto co José Luis Baños de Cos se fixo co Premio Abrente de Textos Teatrais que convoca anualmente a propia Mostra Internacional de Ribadavia. E dúas compañías madrileñas sinaladas pola crítica como baluartes da renovación: a moi recente obra que vén de gañar dous premios Max a valores emerxentes Cucaracha con paisaje de fondo, da compañía Mujer en Obras, e If. La ligereza, da compañía Sr. Smith, unha función na que o público vai decidindo a progresión da peza. Dúas compañías veteranas do panorama galego, ademais, estarán presentes de formas moi diferentes: Matarile fusiona, en Fráxil. Handle with care, expresión visual, sonora, circense e filosófica arredor da idea de vulnerabilidade. E Talía aproxímase á narración oral con A parábola do angazo, coa que celebra os 35 anos de existencia da compañía. "Trátase de combinar linguaxes novas e clásicas, de mesturar espectáculos innovadores con outros máis convencionais, máis baseados na palabra e na narración. O noso deber é abrazar o público e ofrecerlle a oportunidade de ampliar os seus horizontes, mostrarlle a diversidade estética que o teatro pode brindar. Ribadavia segue sendo, na miña opinión, un lugar onde a xente vén descubrir cousas que non pode ver na programación habitual dos teatros", conclúe Roberto Pascual. O teatro galego loita pola estabilidade Ampliación do campo de batalla nas artes escénicas A Mostra Intede Ribadavia segue, ademais, loitando por ampliar o campo de batalla das artes escénicas, deixando espazo para que disciplinas que non contan aínda cun público tan amplo como o do teatro máis convencional --seguramente pola escaseza de apoios nas programacións ordinarias- poidan mostrar os seus avances nos seus palcos. Así, a danza contará coa presenza de dúas compañías galegas: Elahood -co seu espectáculo Intempestiva- e Colectivo Glovo -que presentará Alleo. A compañía valenciana Maduixa tamén estará presente con Migrare. Tamén estará presente na programación da MIT o novo circo, no que destacan os espectáculos de Kanbahiota, Volando vengo, e dos italianos Dúo Kaos, que chegan á vila do Ribeiro coa obra Time to Loop. E destaca neste apartado, aínda que nas sesións golfas, o clown galego Roi Borralas, un "auténtico descubrimento" que presenta na madrugada do sábado 15 de xullo o espectáculo Solo, co que está recibindo importantes galardóns como o Premio Fetén de Xixón á Mellor Interpretación de 2023 ou Premio Zirkolika ao mellor espectáculo de Pallasos no ano 2022. No mesmo capítulo das sesión golfas, entrará o cabaré da man da actriz con raíces ribadavienses Cecilia Vázquez, que en Lerele mestura autoficción e fábula, contando a historia dunha nena que sente a súa vida transformarse cando ve na televisión a Lola Flores, no programa de Fin de Ano de 1982, unha experiencia que decide o seu futuro como artista. O espectáculo mestura biografía, música, baile e audiovisuais. A MIT de Ribadavia, gañadora do Premio Rodolfo Prada 2023