Marcial del Adalid reivindícase como inventor da música galega académica: que sabemos del?

Cando faltan apenas dous anos para que se celebre o segundo centenario do nacemento do compositor Marcial del Adalid, a Real Academia Galega (RAG) publica un estudo de Laura Touriñán, Marcial del Adalid e o seu legado na Real Academia Galega, que vai máis alá do que anuncia o título para se converter nun texto fundamental para o coñecemento da música galega culta e o dos seus protagonistas. A publicación nace dun ambicioso proxecto da RAG que abrangue a dixitalización das fontes documentais e musicais de Marcial del Adalid que custodia a institución, a dos dous libros editados pola Academia -material dispoñíbel a través da web institucional e do portal Galiciana-, así como unha nova catalogación de todo o Fondo Marcial del Adalid e a edición desta nova monografía. "En realidade, o proxecto nace do encontro das nosas inquedanzas de investigación", explica Laura Touriñán en conversa con Nós Diario. "A RAG xa estaba inmersa nese necesario traballo de custodia do seu Fondo Marcial del Adalid e eu viña de presentar a miña tese de doutoramento sobre o compositor. Nese proceso de escrita da tese, cataloguei a biblioteca musical de Adalid e unha pequena parte do seu legado que está fóra da RAG. Vimos que os nosos traballos se complementaban e pensamos que era necesario un labor de transferencia de coñecemento á cidadanía, de divulgación fundamentada, e xurdiu a idea de escribir este libro". A RAG dedica unha web a difundir a vida e obra do compositor Marcial del Adalid Nacionalismo musical O libro foi medrando até converterse nun ensaio sobre a figura e a obra de Marcial del Adalid que deita unha nova mirada sobre o compositor e a súa época. Para empezar, pondo en valor a súa orixe burguesa, unha etiqueta que se lle apón a un amplo e variado segmento social, o que se encontra entre a antiga nobreza e a clase traballadora, e que inclúe desde os grandes capitalistas até os pequenos comerciantes- como motor da súa obra. "Quería referirme á burguesía como clase cultural que ten unhas dinámicas propias, as súas formas de socialización e, sobre todo, os seus rituais que, en moitas ocasións, adoptan e adaptan ideas estranxeiras como forma de reafirmar o seu europeísmo ou o seu cosmopolitismo", declara Touriñán. A pertenza a esa clase social e cultural -naceu no seo dunha familia da alta burguesía empresarial coruñesa - permitiulle ao compositor recibir unha coidada educación integral e viaxar por Europa para formarse e atopar alí os movementos nacionalistas que nutrían a música máis avanzada do momento: Liszt en Hungría, Chopin en Polonia, Verdi en Italia... puñan un especial énfase nos elementos musicais nacionais como o uso de cancións, bailes e ritmos populares ou na adopción de temas nacionalistas para óperas, poemas sinfónicos e outras formas de música. "Marcial del Adalid é un músico actualizado, que estaba perfectamente ao tanto das tendencias activas na súa época", reflexiona Touriñán. "Toda manifestación artística é froito dun contexto, e no tempo de Del Adalid, o nacionalismo vertebra as tendencias culturais europeas, do Estado español e, por suposto, da Galiza. El coñece de primeira man todo o ambiente cultural do Rexurdimento e mesmo participa nalgúns dos seus eventos máis memorábeis, como os Xogos Florais da Coruña de 1861. E a música que compón sitúao como pioneiro en varios xéneros da música académica galega. É o primeiro, por exemplo, en facer música de salón inspirada nas melodías populares, ou en escoller temas como o de Pedro Madruga para as súas obras escénicas. Logo virían outros como Xoán Montes, Canuto Berea ou Xosé Castro Chané, pero el foi o primeiro". O elemento identitario galego móstrase, segundo Touriñán, a través das melodías populares autóctonas, das que o autor parte e sobre as que realiza adaptación ao xénero que corresponda. Porén, as formas nas que o autor logra evocar o son da Galiza varían segundo a obra, desde a citación directa de melodías tradicionais até a creación doutras novas inspiradas nas de orixe popular. Mais Touriñán deixa claro no seu estudo que o título de pioneiro non é o único que xustifica o interese pola súa obra. "Adalid é o creador de xéneros musicais con cor identitaria como a canción lírica, a zarzuela e a ópera galegas, pero tamén é un compositor que logra darlle un selo propio á estética do Romanticismo e, ademais, dunha versatilidade moi pouco común cunha obra abundante e variada. As súas obras son moi pouco coñecidas e as que -relativamente- se popularizaron representan unha parte mínima da súa produción. A súa obra para piano, por exemplo, é interesantísima e moi diversa". Touriñán, ademais, chama a atención sobre o carácter pedagóxico da produción de Adalid. "Se nos fixamos nas dedicatorias das obras vemos que estas se adaptan ás facultades dos dedicandos. Se a obra está dedicada a un intérprete profesional, como o seu amigo Juan M.ª Guelbenzu, adoita ter un nivel técnico moi complexo, mentres que se a persoa á que se lle dedica é máis amateur, a dificultade suavízase en gran medida". Marcial de Adalid, o fundador do "nacionalismo musical" Fanny Garrido e María del Adalid Ao repasar a vida de Marcial del Adalid, o libro recupera tamén a figura da súa muller, Fanny Garrido, unha escritora, tradutora e columnista cuxa figura tamén merece ser rescatada do esquecemento do que é vítima. "Nos últimos tempos, estase escribindo máis sobre ela, pero Fanny Garrido merecería ter máis presenza na vida cultural galega. Foi unha muller cuxas colaboracións literarias na prensa da época -contos ou artigos de crítica social- deixaron patente que era unha muller cunha sensibilidade social moi adiantada ao seu tempo, e que tiña moi presente o progreso social e a dignificación da cultura da Galiza. Creo que merece máis atención da que suscita", afirma a autora. Igualmente, o libro detense na figura de María del Adalid, única filla do matrimonio, quen tamén se transformará nunha personalidade galega transcendente polo seu labor de mecenado e pola súa actividade pictórica. "A súa participación en exposicións, nacionais e internacionais foi constante, pero ademais estivo activamente implicada en labores de mecenado até o final dos seus días", remata. A canción galega de Maurice Ravel O fondo da Academia Galega Laura Touriñán non deixa de enxalzar a importancia do fondo da RAG na conservación e difusión da obra de Adalid. "As partituras da súa biblioteca permiten saber con quen se relacionou, quen foi amigo verdadeiramente achegado, como o autor manifestaba cariño aos seus seres benqueridos converténdoos en dedicandos da súa obra, en que lugares estivo e en que datas, que estilos, xéneros musicais e compositores foron inspiración para a súa propia obra...".