Chega o tempo dos Maios, que é como dicir que chega o tempo de celebrar a primavera. Unha festa cuxa orixe se remonta ao principio dos tempos e sobre cuxa xénese segue habendo disputas. Xa no século XIX, os especialistas discutían sobre a súa xenealoxía: Álvarez de la Braña, por exemplo -e logo López Cuevillas e Risco- relacionaba os Maios coa festividade celta de Beltane, que sinalaba o inicio do verán pastoral, cando os rabaños se levaban cara aos pastos das montañas. García de la Riega, pola contra, defendía a orixe grecorromana, relacionándoa cos cultos a divindades como Flora ou Maia, deusas relacionadas coa fertilidade.
Do que non cabe dúbida é da antigüidade da festa e da súa orixe pagá, que a Igrexa tratou de disimular: os Concilios de Elvira -a principios do século IV- e de Braga -no ano 570- anatemizaban a celebración dos Maios, igual que o fixo Martiño de Dumio no seu célebre De correctione rusticorum. Moito éxito non tiveron, porque as censuras repetíase no Concilio de Lugo, no século VIII e aínda en 1385, a Cámara de Lisboa acordaba prohibir que "se cantasen xaneiras nin maios".
A Igrexa acabou operando como tiña costume: por unha parte, converteu os rituais pagáns para asimilalos á súa doutrina, convertendo maio no mes das flores e da Virxe María. Por outra, mantendo a censura cando se traspasaban certas marxes
Finalmente, a Igrexa acabou operando como tiña costume: por unha parte, converteu os rituais pagáns para asimilalos á súa doutrina, convertendo maio no mes das flores e da Virxe María. Por outra, mantendo a censura cando se traspasaban certas marxes: por exemplo, o cabido de Compostela prohibía, no século XVIII, a entrada dos Maios na catedral por mor da “indecencia” das cancións e dos bailes que os acompañaban.
En todo caso, o arraigo popular desta festa permitiulle sobrevivir a todas as condenas e prohibicións e, xa no século XIX, varias voces defendían os Maios como un signo de identidade do país: desde O Tío Marcos da Portela de Lamas Carvajal en Ourense ou La Voz de Helenes de Francisco Portela en Pontevedra, até as Irmandades da Fala.
As formas do Maio
A manifestación máis primitiva deste festexo da primavera foi o culto ao lume como xerador de vida. Nalgunhas localidades do Ulla, no Barbanza, nas rías de Noia e Muros e nalgunhas vilas da Arousa, a noite do 30 de abril -curiosamente a mesma data en que se celebra a "noite de Walpurgis" no centro e norte de Europa- homes, mulleres e crianzas saían das casas con fachos e prendían cacharelas sobre as sementeiras.
A forma máis primitiva do Maio aparece co costume de bendicir –para protexelos– os campos, as casas, as cortes e mesmo os vehículos cunha póla de loureiro, de xesta ou dalgunha outra planta. Un costume que se estendeu a outras cerimonias: en moitos portos galegos, cando os carpinteiros de ribeira rematan algunha embarcación "póñenlle o ramo", e o mesmo ocorre en moitos lugares cando os albaneis rematan de construír unha casa. A fertilidade está presente no ritual: se unha moza retira o ramo que lle pendurou o seu pretendente na porta da casa, significa que o acepta como acompañante.
Por Teo, Rois e Ames, por exemplo, era costume que os mozos cortasen un piñeiro, que o chantasen nun lugar alto e que o adornasen con silvas, toxos e xestas.
Da póla pasouse á árbore enteira: por Teo, Rois e Ames, por exemplo, era costume que os mozos cortasen un piñeiro, que o chantasen nun lugar alto e que o adornasen con silvas, toxos e xestas. A aldea xuntábase a media noite arredor da árbore e prendíalle lume, un indicador de que existen elementos que relacionan o Maio coa festa de San Xoán, outro antigo rito purificador que ten a ver co paso das estacións
O Maio máis clásico -e o que impera no sur do país- procede desta forma primitiva: unha estrutura cónica de vimbios, fornecida de fiúnchos e hedras e adornado con flores, froitos, bugallos...
No norte, porén, eran un neno ou unha nena coa roupa adornada con vexetais os que representaban o Maio: eran os "reis do Maio" que, acompañados doutros nenos e nenas, percorrían as rúas pedindo noces, castañas, froita e, máis recentemente, diñeiro. O Maio era o solista dos cantares que se botaban polo percorrido adiante e os acompañantes exercían de coro.
As formas foron complicándose e evoluíndo -mesmo até dar lugar aos barcos-maio que se ven en Vilagarcía, Pontevedra e outras vilas mariñeiras-, mais o vello rito da consagración da primavera permanece sempre no fondo de todas esas configuracións. A festa e os cantares
En todo caso, o que segue á saída do Maio é sempre a festa, con comida e baile e, sobre todo, con coplas e cantares cuxo tema adoita xirar sobre acontecementos do ano transcorrido, que adoptaban a forma de sátira, aínda que as letras poden ser tamén líricas, relixiosas, épicas e mesmo políticas: en 1931, por exemplo, cantábase: Corre polas casas / e polos tellados / este noso maio / é republicano.
E malia que o repertorio de cántigas adoita ser popular, non debemos esquecer as achegas de moitos autores ao inventario dos Maios, desde o Ben veñas Maio de Afonso X até os de Álvaro Cunqueiro, sen esquecer o poema de Curros Enríquez dedicado a esta festa: Cando eu me atopare / de donos liberto / i o pan non mo quiten / trábucos e préstamos, / e como os do abade / frorezan meus eidos / Chegado habrá entonces / o maio que eu quero.
