O hip hop galego fai 20 anos con Dios Ke te Crew

Dios Ke Te Trew (DKTC) é algo máis que unha banda: en realidade é o gran catalizador na Galiza do que se deu en chamar 'cultura urbana'. Rap, graffiti, street art, break dance, turntable... mestúranse na actividade dos catro compoñentes da banda, Sokram, Møu, Murdock e Jamas. Aínda que resulta paradoxal que esa explosión de cultura urbana xurdise de Ordes, unha vila de menos de 13.000 habitantes. "Supoño que é un reflexo da sociedade galega, na que quitando oito ou nove núcleos grandes, tes unha tipoloxía máis ben rural", declara Jamas, entre divertido e reflexivo, en conversa con Nós Diario. "Xa cando nos definen como música urbana... O noso cuartel xeral, o estudio, o lugar onde ensaiamos está en Ordes, así que se cadra habería que falar de música rural". Estar situada nesa terra de ninguén na que hibridan o rural e o urbano propiciaba que Ordes tivese unha escena rock moi asentada en 2003, cando naceu Dios Ke Te Crew, case como unha rareza entre toda aquela treboada guitarreira. "En realidade, eramos rariños, mais ben acollidos. Procediamos de dúas bandas anteriores, 5 Talegos e Ghamberros. O Festigal convidounos a Ghamberros a participar na edición de 2003 e o certo é que nós non tiñamos repertorio para tocar 90 minutos, polo que convidamos 5 Talegos a compartir escenario. Nós somos antes que unha banda, un grupo de amigos, así que a colaboración era moi fácil. Logo convidamos tamén graffiteiros (Vandals Crew e Cousas Novas) e breakers (Playmobil Kids) e de aí naceu Dios Ke Te Crew. A invitación do Festigal acelerou o proceso", explica Jamas. Dios Ke Te Crew. O Xerme do Hip Hop galego Rap en galego O 20º aniversario daquela actuación no Festigal é o que se celebra en Compostela o día 2 de decembro non nunha sala, senón en dúas: na Capitol e na Malatesta. Vinte anos que os propios membros de DKTC alcuman como "tremendos". A acollida do concerto no Festigal foi moi positiva e o nome da banda comezou a circular por toda a Galiza. "Creo que influíu o feito de que aquí a xente non estaba afeita a ver un espectáculo dese tipo, con graffiti en directo e bailarins facendo break dance no escenario. Nós xa tiñamos certa bagaxe dando concertos e aquela noite xuntamos moitas vertentes artísticas do movemento hip hop sen saber moi ben como o ía recibir a xente, mais quedamos abraiados, para ben, da acollida do público". A primeira gravación de Dios Ke Te Crew, porén, non foi un disco, senón a banda sonora dun episodio do filme colectivo Hai que botalos, realizado co motivo das eleccións ao Parlamento de Galiza de 2005, despois da catástrofe do Prestige. En 2006 sae o primeiro LP da banda, Xénese, que segue a ser considerado a pedra angular do hip hop en galego. Facer hip hop na altura non era fácil, mais facelo en galego era aínda máis complicado. "Si, naquel momento só había catro ou cinco grupos que traballasen cousas que se podían chamar protorap. Mais iso tamén contribuía a estreitar lazos a xerar algo parecido a unha escena". De feito, aquela pequena avanzada do rap en galego movíase máis nos parámetros de paz, unidade e compromiso social de Public Enemy que nos máis agresivos nos que se situaba o rap de moda na altura. "Nunca lle atopamos sentido a aquela agresividade", lembra Jamas que, porén, ve no recente beef -unha polémica entre dous artistas, na xerga do xénero- que mantiveron Boyanka Kostova e SonDaRúa "unha excepción que indica unha certa normalización desa escena hip hop, que xa conta con todos os elementos canónicos", ri. Aínda que tamén é certo que esa complicidade que existe entre as diferentes bandas de hip hop podería verse como unha consecuencia de verse na "mesma trincheira" a respecto do conflito lingüístico. "Desde logo. Pódeche gustar máis ou menos o que faga outra banda pero, se o fai en galego, valóralo doutra forma. O denominador común dunha lingua que segue a ser minorizada e minusvalorada propicia a complicidade e a defensa da creación en galego porque a verdade é que estamos asediados. Iso non quere dicir que en galego poida valer todo, pero si que entendes a inferioridade da que se parte e tendes a apreciar máis os valores que poida ter. Se cadra, noutro contexto lingüístico as cousas serían diferentes". Julio Negueruela, 'Jamas', de Dios Ke Te Crew, publica o seu primeiro libro Tempos propios En 2011 DKTC saca o seu segundo traballo con Boa Records, Humanose, que ten unha recepcións excelente que os proxecta en todo o Estado. En 2013 lanzan o EP Dez, coincidindo co seu décimo aniversario como formación musical e, en 2014, gañan o premio ao Mellor grupo de Hip Hop e Músicas Urbanas na primeira edición dos Premios Martín Códax da Música Galega. En 2019 sae o terceiro LP, O ciclo da serpe, e xa a finais do 2022, o EP En que ano estamos?, que conta co célebre "OG", en colaboració con Boyanka Kostova. Unha das cousas que chaman a atención da carreira de DKTC é, precisamente, a desproporción entre o seu prestixio e a súa escasa produción. "Os nosos procesos creativos son longos", explica Jamas. "Habitualmente, os discos grávanse cun tempo limitado de estudio, mais nós temos o noso propio estudio e traballamos nel, o que nos permite ser máis perfeccionistas, facer máis tomas... Marcamos o noso ritmo, debatemos moito, tomamos as cousas con tranquilidade, aínda que nos últimos anos estamos cambiando esa dinámica, tratamos de ser máis constantes". E eses cambios veranse axiña. "Si, botar a vista atrás está ben, dache unha certa medida do que es; pero se non miras á fronte podes dar unha hostia, e a nós o que nos dá a vida é seguir facendo cousas. Levamos un tempo colleitando novas cancións e afondando no vídeo en directo coa xente de Luneda Producións e axiña haberá novo disco e nova xira", remata Jamas. O hip hop que non cesa Tremendos Anos 20, akelarre de amizades Tremendos Anos 20 celebrará dúas décadas de vida a través dun “abraiante akelarre musical de amizades”. Malandrómeda, Grande Amore, Boyanka Kostova, Leo i Arremecághona, Santino, Vituco Neira (Ruxe-Ruxe) e Guillerme (Quempallou) compartirán escenario con DKTC na Capitol a partir das 19.30. Entre as 00.30 e as 5 horas, a festa trasladarase ao Malatesta co concerto de Los Rastreadores (Ortiga &amp; Grande Amore), os showcases de Rebeliom do Inframundo, Saibran Yi yi, Ra Velenosa e Rico Suávez, e os dj sets de Chicho Selector, Padre Murdock e Croma.