Galiza acubilla arte exiliada

A vitoria franquista na guerra civil española deixou en mans dos golpistas as aproximadamente 16.500 obras de arte que o goberno republicano trasladara á sede que a Sociedade de Nacións tiña en Xenebra para protexelas de posíbeis danos. Aínda conscientes de que caerían en mans da ditadura, a condición foi que regresasen a España unha vez finalizado o conflito para garantir a devolución a quen ostentara a súa titularidade. Un recente estudo realizado polo catedrático Arturo Colorado, con colaboracións como a do Museo de Pontevedra, avala que non todas puideron ser devoltas, e moitas acabaron depositadas en distintos organismos, incluídos ese museo e o de Belas Artes da Coruña, daquela tamén denominado Museo Provincial. Pouco coñecido é tamén que Pontevedra recibiu, ademais, en maio de 1942, o cadro do século XVII Santa Teresa de Jesús coronada por Jesucristo, que "decorou" a Escola Normal a petición da súa directora. Pontevedra e A Coruña Foi un ano despois do primeiro envío ao museo da cidade que, segundo Colorado, incluía ourivaría, porcelana, cerámica, móbeis ou pinturas como Cogida de un vaquero de Eugenio Lucas Velázquez ou Paisaje con río, castillo y escena de pescadores de Jenaro Pérez Villaamil. Tamén en 1941 viaxara cara ao museo de A Coruña unha remesa de moito menor volume, apenas 15 pezas, pero incluídas algunhas da importancia de Sagrada Familia de Juan de Juanes, Florero de Juan de Arellano ou Niños músicos de Pietro Francesco Cittadini. Os envíos non cesaron aí e en 1946 o Museo de Pontevedra recibirá outros cinco cadros ata ese momento depositados na Comisaría de Compostela. Había obra de Santiago Rusiñol, de novo de Pérez Villaamil e un debuxo de Benito Pérez Galdós titulado Visión portuaria, que pertencera a Gregorio Marañón e que a día de hoxe permanece, como o resto da colección, nos fondos da entidade pontevedresa logo de que o dono llo cedera definitivamente en 1951. Os depósitos realizados coas obras das que non foi reclamada a titularidade –incluídas aquelas de familias represaliadas pola ditadura– non só acabaron en organismos oficiais. Tamén foi beneficiara a Igrexa e mesmo houbo pezas entregadas a particulares. Unha virxe do nacionalista vasco Ramón de la Sota, falecido en Getxo na mesma data infame en que foi asasinado Bóveda, o 17 de agosto de 1936, acabou adornando o despacho do cuñadísimo Serrano Suñer. Arte e botín de guerra, o último libro de Cuadrado, de lectura imprescindíbel, recolle tamén como unha marquesa de título inexistente logrou esquilmar varias obras das que se arrogou propiedade e que aínda hoxe seguen desaparecidas. Os cálculos do experto fixan en 3.761 as depositadas en museos, 2.330 en organismos oficiais, 2.040 en mans da Igrexa e 579 en coleccións privadas. A historia desmente o relato franquista sobre o espolio do patrimonio realizado polos republicanos Traslado a Xenebra Así, a historia non fai mais que desmentir o relato franquista que denunciaba o espolio sobre o Patrimonio Nacional realizado polos republicanos e que foi auspiciado por moitos próceres que aínda hoxe o país venera, como o propio Francisco Javier Sánchez Cantón, principal artífice desde o seu posto de responsabilidade no Prado da entrega ao Museo de Pontevedra desas 177 obras. Defensor acérrimo da ditadura militar, ao pontevedrés non lle importou nada que o traslado a Xenebra fose fundamental para evitar a perda das coleccións que albergaban tanto o museo madrileño como o Palacio de Liria cando, como o Goberno republicano temía, ambos foron bombardeados polo bando golpista. De nada valeu que o traslado se fixese sen provocar dano ás pezas. No catálogo da exposición de propaganda franquista realizada á volta de Xenebra, Cantón cualificou á República como "un régimen de oprobio que las hizo viajar sin razón", manténdose na mesma postura de frontal oposición que amosara xa antes do traslado, cando se descoñecía se podería ser realizado con éxito. Traizón As autoridades republicanas xa o consideraron daquela unha sorte de traizón, e se non tivo consecuencias para Sánchez Cantón foi grazas á mediación de Castelao, nun dos últimos acenos de amizade entre os dous galegos. A súa relación quedará minada polo devir da guerra e totalmente rota cando, en 1943, o directivo do Prado participa na operación que lle dá a estocada final ao Seminario de Estudos Galegos trocándoo polo Instituto Padre Sarmiento. Castelao denunciará desde o exilio que iso supuña deixar "a nosa cultura nas fauces dun Estado devorador". O mesmo pasou coa nosa memoria, e por iso cómpre, como os cadros de Xenebra, teimar en restituírlla á verdade, a súa lexítima propietaria.