Gaiteiras de libro: unha escolma das invisibilizadas

Tamén na música existen teitos de cristal que é preciso crebar. Un deles atinxe á imaxe simbólica do gaiteiro, tradicionalmente asociado a unha figura masculina. Mais gaiteiras habelas hainas, aínda que a súa visibilidade non sempre se corresponda coa calidade da música que fan. Como noutros moitos casos, correspóndelle ao conxunto da sociedade ir superando estes prexuízos, pero para ir iniciando o labor de derruba de tópicos, a Asociación de Gaiteiros e Gaiteiras Galegas (AAG) vén de editar As que dormen no centeo, un libro-disco que contén composicións para gaita de 16 gaiteiras galegas: desde unha prometedora moza como María López -que con 19 anos representará Galiza na competición polo Trofeo MacCrimmon de Gaita no Festival Intercéltico de Lorient (Bretaña) en agosto, despois de gañalo por primeira vez cando só tiña 14, converténdose na primeira muller en conseguir o galardón- até consagradas como Cristina Pato ou a gaiteira de Treixadura Magoia Bodega. Magoia Bodega, da veterana banda Treixadura, é unha das autoras presentes no disco-libro. (Foto: Cristina Terrón) "Unha das cousas que queriamos pór en valor era, precisamente, a enorme diversidade que existe dentro deste mundo", declara, en conversa con Nós Diario, Marina Vigo, do grupo Cantometrics e unha das coordinadoras do proxecto. "Seguen funcionando toda unha serie de clixés que outorgan papeis determinados -os homes son gaiteiros e as mulleres pandeireiteiras, por exemplo- e queriamos deixar claro que a música composta por mulleres non ten por que ter unhas características determinadas. Cada unha de nós procede de contextos formativos moi diversos, ten unha carreira musical singular e cultiva unha idea particular do que debe ser o instrumento e do seu papel na música. Hai obras para gaita solista máis ortodoxas, obras vogais adaptadas para gaita, obras máis achegadas á música contemporánea... Somos moitas, posuímos estéticas moi variadas e pensamos de formas moi diferentes". A invisibilización O proxecto xurdiu dunha experiencia que dá idea do complicado que é para unha muller gaiteira dar a coñecer o seu traballo. "Convocáronse unhas oposicións para gaita e as pezas que se tocasen nas probas tiñan que estar publicadas. E ao buscar repertorio, decatámonos de que só había cinco autoras publicadas en compilatorios nos últimos 25 anos. Hai algunha autora máis que publicou algún traballo, pero esa é a realidade", explica Marina Vigo quen, ademais, levou a cabo un traballo de investigación sobre repertorio feminino publicado. Para Vigo, malia a forza que ten ese prexuízo que presenta o gaiteiro como figura masculina, esa invisibilización da muller non é un trazo particular da música tradicional. "Creo que é algo estrutural que existe en todas as artes -non hai máis que ver a porcentaxe de mulleres que exhiben a súa obra nos museos-. Agora parece que medra a conciencia sobre a existencia deste problema, mais os tópicos e os prexuízos seguen funcionando". Luar na Lubre chega a unha 'Encrucillada' no seu vixésimo disco Homenaxe e protesta Outra proba destas disfuncións que operan no mundo das artes proporciónaa o relato das dificultades que pasaron as coordinadoras do proxecto -a propia Marina Vigo e Carme López- para atopar mulleres que estivesen dispostas a participar. "O comezo foi desesperante: de 20 persoas coas que contactamos, 15 dixeron que non", lembra. "Mais finalmente logramos xuntar 16 autoras que achegaron entre unha e tres pezas cada unha. En todo caso, nós non quixemos impoñer os nosos criterios estéticos nin de calidade, polo que cada unha das autoras participa coas pezas que considerou pertinente. Creo que iso enriquece aínda máis a selección que proporciona este traballo". Carme López Fernández, a outra coordinadora do libro que recupera partituras de gaiteiras. (Foto: Nós Diario) As que dormen no centeo presenta as partituras das obras -para gaita solista ou para varias gaitas, xunto cun CD no cal as autoras que quixeron gravaron as súas pezas. Lucía Eiros, Carme López, Luísa Sarmiento, Isabel Olivares, Sabela Galván ou Mónica Carrera son algunhas das compositoras que participan no libro-disco, que ten como obxectivo que "as persoas que estean aprendendo a tocar a gaita ou aquelas profesionais que queiran ampliar o seu repertorio teñan acceso a estas pezas", apunta Vigo. A coordinadora do proxecto salienta o título da obra, tomado dun verso do poema de Rosalía de Castro "A miña santiña, a miña santasa", como "unha homenaxe ás primeiras compilacións de pezas para gaita, que levaban títulos rosalianos. Pero "tamén como unha forma de dicir que non estamos de acordo co lugar que socialmente se nos asigna. A fin de contas, este traballo tamén é un berro de protesta", conclúe. Cristina Pato: "Os artistas sempre están moito máis avanzados que as chamadas políticas culturais" Gaiteiras de alto nivel artístico O traballo, que está prologado pola xornalista Pilar García Rego, descobre figuras ocultas -ou ocultadas- mesmo para a propia Marina Vigo. "O certo é que o nivel das gaiteiras galegas é moi elevado e que o nivel de coñecemento que existe destas mulleres está moi por debaixo das súas potencialidades. Eu mesma descubrín o traballo de moitas persoas que debo confesar que descoñecía e que teñen unha altura artística de primeiro nivel. É realmente triste que non se coñezan máis". Marina Vigo, gaiteira e unha das coordinadoras do proxecto 'As que dormen no centeo'. (Foto: Nós Diario)