Festa da democracia: entre o rito e o mito da soberanía popular

O pasado 18 de febreiro tiveron lugar as eleccións ao Parlamento de Galicia. Foi, como se adoita dicir, a festa da democracia. Así que imos reflexionar sobre o vencello desta festa cos conceptos de rito e de mito. Os mitos son discursos que recollen feitos transcendentes e básicos para a cosmovisión dun grupo social. Son as sociedades as que configuran os mitos construíndo interpretacións sobre o seu medio ecolóxico e a súa realidade social. Son, como dicía Malinowski, un ingrediente vital da civilización humana, unha laboriosa e activa forza. A vinculación que existe entre mito e rito foi estudada dende o século XIX. Neste senso, para Mircea Eliade, por exemplo, o ritual consiste nunha serie de prácticas que activan a temporalidade do mito, o cal se reproduce no presente e se volve real en canto se executa na forma dun arquetipo ou un modelo exemplar que se repite constantemente. A cidadanía non elixe directamente os seus representantes senón que elixe listas de candidatos propostos por partidos políticos Para a vida en sociedade é necesario crear ficcións que permitan a un conxunto de individuos estraños cooperar con éxito. Isto é, é necesario crear mitos comúns que existen na imaxinación colectiva e dean sentido á organización social. Pois ben, o mito fundacional dos modernos e democráticos estados nación é o da soberanía popular. Este principio teórico provén de Rousseau e establece que o soberano é o pobo, que emerxe dun construto simbólico e ideolóxico que se chama "pacto social", polo que a residencia legal e efectiva do poder de mando da sociedade atópase e exércese na e pola universalidade da cidadanía. A Constitución Española afirma que "a soberanía nacional reside no pobo español, do que emanan os poderes do Estado". Cualifico de mito este concepto porque a cidadanía non elixe directamente os seus representantes senón que elixe listas de candidatos propostos por partidos políticos. Xa que logo, os candidatos non se deben ao pobo soberano senón ao partido soberano. Pero, aínda que isto é imposible de argumentar correctamente nun breve artigo, o que demostra que estamos ante un mito é o feito de que, xeralmente, os representantes políticos non acaban defendendo os intereses maioritarios do pobo soberano, iso que se di vulgarmente de que os que gobernan non se presentan ás eleccións. Por outra banda, moitos órganos de poder do Estado non son elixidos pola cidadanía e, por último, os mecanismos prácticos que posúe o pobo para retirar ese poder aos cargos electos, máis alá das eleccións, son nulos. Simboloxía e solemnidade O mito da soberanía popular actualízase e escenifícase cada catro anos a través dun rito que se coñece como eleccións ou comicios e que supón o proceso institucional no que os electores elixen, teoricamente, co seu voto os seus representantes políticos nunha democracia representativa coma a nosa. Durante este rito, cargado de simboloxía e solemnidade, os membros con dereito a voto dese pobo soberano diríxense a un espazo resignificado temporalmente para estes fins, chamado colexio electoral, e alí escollen a papeleta que representa o partido que se quere elixir para que os membros da lista dese partido ocupen os cargos políticos en liza. A elección da papeleta pódese facer tras unha cabina que dota de privacidade e secretismo este acto taumatúrxico e que illa temporalmente o individuo da súa contorna para, na penumbra dun espazo angosto, enfrontarse á súa elección entre todas as alternativas que se lle presentan diante. Unha vez feita a elección, diríxese ata unha sorte de altar, chamado mesa electoral, onde nun lugar central se sitúa o obxecto sagrado por antonomasia do rito: unha urna transparente, símbolo da transparencia de todo o proceso. Fronte a este altar, o elector ou electora entrega o seu DNI a quen preside a mesa, o ou a oficiante do rito de maior autoridade, para acreditar a súa condición de cidadán con dereito a voto e, tras comprobar que se atopa inscrito no censo, é dicir, que forma parte do grupo privilexiado de persoas ás que a lexislación do país recoñece o dereito ao sufraxio activo, procede a introducir a papeleta na urna mentres o presidente da mesa repite en voz alta, a modo de ensalmo, o seu nome e executa o mandato solemne de autorización do voto coa sentenza "vote". A partir de aí, o ou a votante pode marchar e agardar que a maxia do mito faga o seu efecto e que a papeleta do partido que puido elixir, onde figuran os candidatos que non puido elixir, ocupen os postos de responsabilidade política no correspondente parlamento e traballen para que ese pobo soberano vexa representado os seus dereitos, cumpridas as súas necesidades e demandas e satisfeita a súa delegación de poder soberano.