Decote Rosalía

Resulta ben gratificante comprobar o permanente interese que suscita a figura e a obra de quen fundou a literatura galega contemporánea. Así é que Rosalía de Castro (1837-1885) non deixa nunca de causar atracción e xerar novidade no que son os estudos literarios galegos. Do dito son testemuño as obras aquí tidas en consideración. A saber: a edición, realizada –de publicación póstuma– por Victoria Álvarez Ruiz de Ojeda, Rosalía de Castro vista por Manuel Murguía; a reedición do ensaio de María Pilar García Negro O clamor da rebeldía. Rosalía de Castro: ensaio e feminismo; o estudo e edición, a cargo de Anxo Angueira, do volume La flor, A mi madre, poesía dispersa e traducións. No primeiro dos libros citados Xesús Alonso Montero cita no prólogo: “A Rosalía esbozada nestas liñas máis parece a protagonista dunha novela tan estraña como tráxica. Son bastantes as páxinas da presente colectánea en que Murguía alude, sen concretar ou explicitar ós infortunios, ás adversidades, ás incomprensións e ás inxustizas que caeron sobre a súa vida”. Dentro do amplo texto introdutorio realizado por Anxo Angueira resulta moi significativo o concernente, ao abeiro da publicación de toda a poesía dispersa da autora, ao establecemento dunha cronoloxía fundamentada nuns ciclos creativos concretos. O primeiro seríao o madrileño, ao que pertencerían entre outros títulos La flor (1857) ou o seu primeiro poema en galego –“Adiós, que eu voume” (1861) –Simultáneo a este é o ciclo vigués de Juan Compañel, onde se publicará o primeiro libro da literatura galega contemporánea. Seguiría, a mediados dos sesenta, o lugués, por mor das relacións editoriais con Soto Freire. Sendo, na década seguinte, a canle principal para a publicación de poemas, o ourensán El Heraldo Gallego, de Valentín Lamas Carvajal. Mentres que, de remate, La Nación Española –dirixida polo padronés Manuel Barros–, de Bos Aires, acollerá boa parte do resto da produción poética. Publicado como o primeiro anexo de Follas Novas. Revista de estudos rosalianos, o traballo de María Pilar García Negro afonda noutra vertente orixinal da creación da autora. Así, entre as teses que fundamentan a súa esculca está a afirmación de que o ensaio en galego nace coa publicación dos prólogos de senllas obras poéticas, Cantares gallegos (1863) e Follas novas (1880). Tal e como indica a autora “Ambos paratextos son moito máis que prólogos circunstanciais: constitúense en ensaios orixinais, con todas as características xenéticas do xénero que se considera iniciado por Montaigne. Érguense como prosa discursiva, reflexiva, que dá as claves da intelección da obra poética a que preceden, e conteñen, en cifra, os elementos, motivos, e finalidades que esta desenvolverá: son unha sorte de lanterna necesaria no itinerario de lectura da obra poética”. Todo isto sen obviar outros postulados formulados pola autora deste ensaio sobre a produción rosaliana, como é o da necesidade de resituar a clasificación de xéneros literarios na literatura galega do XIX. E, dende logo, no feito de ser, a autora do Rexurdimento, a primeira escritora contemporánea en levantar a cuestión da identidade feminina como esteo nuclear na súa obra. “Por todo iso comprendemos que un poema sobre a muller preguiceira obxecto de burlas, por moita base popular e moita virtuosa execución que teña, permanecese excluído de Cantares gallegos ou de Follas novas”, explica Anxo Angueira na súa citada edición. Incluíndoo –“Sábado á noite Marica pilla a roca”– no capítulo “Poemas engadidos na edición de Cantares gallegos de 1909”. Sería ben facer unha conexión coa actualidade e lembrármonos das 200.000 mozas e mozos que nos tres últimos lustros se viron forzados a emigrar de Galiza A riqueza da obra rosaliana fica fóra de dúbida e goza de continua actualidade. Facendo votos dos versos reivindicativos de Indehiscencia (2023), de Ramón Caride Ogando –“Todos os días/debían ser día/de Rosalía”–, camiñamos de cara a unha nova edición da celebración do seu nacemento. De cara ao 23 de febreiro, Día de Rosalía Non queda máis, logo, que actualizar o seu verbo e achegar algo da polivalencia da súa escrita entre a nosa rapazada. Deste xeito, e de cara ao vindeiro 23 de febreiro, sería ben facer unha conexión coa actualidade e lembrármonos das 200.000 mozas e mozos que, nos tres últimos lustros, se viron forzados a emigrar de Galiza. Para pór coa súa voz os acentos do noso pobo e, refugando o alleamento imposto, vindicarmos o que nos é propio, como declaman os versos da poeta do Sar: “Danlle estrañeza os cantares,/danlle de chorar deseios,/i, os ollos de bágoas cheios,/pensa nos nativos lares./Que n’ hai máis tristes pesares,/máis negra malencolía/que a que entre estraños se cría”.