O comer como un feito cultural

Xa pasou a Coresma e a Semana Santa e con elas o tempo establecido tradicionalmente na nosa cultura para as prescricións alimentarias. Hoxe en día, a Igrexa xa non ten a influencia que tiña antano na nosa sociedade para fixar normas de obrigado cumprimento e agás os máis devotos católicos e algunhas persoas que manteñen estas prácticas por tradición cultural, xa poucos son os que seguen estes estritos mandatos alimenticios. Pero noutras culturas onde as relixións teñen máis peso na organización social seguen existindo estritas prescricións alimentarias (caso do Ramadán) e concepcións relativas a que alimentos son puros e impuros ou a que é bo e que é malo para comer (por exemplo, o porco para musulmáns e hebreos). En todo caso esta realidade cotiá en moitas culturas danos pé para falar de como o comer é algo máis que nutrirse para converterse nun feito marcadamente cultural. Cando o homo hábilis comezou a crear ferramentas, é dicir, unha tecnoloxía cultural que lle permitiu acceder á proteína animal, transformou a súa propia bioloxía, producindo ese novo aporte enerxético un incremento do cerebro e un salto cognitivo sen parangón. Podemos dicir, entón, que somos como somos porque no pasado comemos o que comemos. O cambio de dieta e a cultura determinaron a evolución humana de tal xeito que somos actores pasivos e activos da nosa propia evolución, unha evolución que poderíamos cualificar de autopoiética. Expresión da cultura A adaptación ao medio natural abriu novas posibilidades culturais e estas ofrecéronnos novas posibilidades gastronómicas. Xa que logo, os alimentos a disposición dunha sociedade dependen do seu medio ambiente, isto é, dos seus recursos naturais, pero tamén da súa cultura. De forma que cada cultura determina que comer, como comer, cando se come, cantas veces facelo ou onde e en que cantidades. Os galegos comemos marisco mais non comemos insectos malia telos en abundancia no noso medio. Pola contra, outros pobos, malia vivir rodeadas de mar, non comen, por exemplo, polbo nin apenas peixe. Podemos concluír que os alimentos que consome unha sociedade son parte e expresión da súa cultura e nós temos a nosa propia e particular expresión cultural gastronómica. Ademais, a gastronomía crea identidade, precisamente porque non todos comemos o mesmo nin de igual xeito malia ter, a miúdo, os mesmos recursos e vivir en hábitats similares. Ademais, determinadas sociedades presentan unha singularidade moi marcada da súa gastronomía, este é o noso caso, pois os alimentos poden ser importantes marcadores culturais, como por exemplo o viño ou o peixe na cultura galega. De feito, a gastronomía é parte do paquete cultural que levan os emigrantes. Comunidade Cando se consomen os alimentos non só se nutre o organismo senón que tamén alimentamos a mente para obter benestar Comer é fundamental para a subsistencia do ser humano. Esa é a función nutricional do acto. Polo tanto a nutrición é un proceso biolóxico pero a alimentación é un proceso cultural, depende dos alimentos dispoñibles e da elección cultural que se fai destes alimentos. Cando se consomen os alimentos non só se nutre o organismo senón que tamén alimentamos a mente para obter benestar. Así que a comida cumpre a función socio-cultural de comunicar unha idea, de achegarnos benestar emocional e de reforzar a unión dos grupos sociais. De aí a importancia que teñen na cultura galega os ritos de comensalidade. Este tipo de ritos onde comemos todos xuntos ao redor dunha mesa teñen unha función socializadora, crean comunidade, xa sexa de veciñanza ou de parentesco, pero, ademais, son mostras de solidariedade a través do reparto e intercambio de alimentos, co que son importantes factores de dinamización económica. Asemade son momentos e espazos para exteriorizar a alegría da vida en comunidade e, en moitas ocasións, funcionan como valiosas ferramentas de negociación e de creación de status pois serven para diferenciarnos doutros grupos sociais, para gañar prestixio social e, tamén, o emprego das normas de mesa pode reforzar as posicións de cada persoa dentro do grupo. Por último, os banquetes comunais, sobre todo nos tempos previos á Coresma, eran un momento para a provocación e a paixón fronte ao xaxún, abstinencia e autocontrol que marcaba a Igrexa. Comer convertíase tamén nunha sorte de rebeldía. A gastronomía dun pobo é un medio de comunicación que nos informa sobre as súas crezas relixiosas, os seus sistemas económicos, o medio ambiente e recursos de que dispón, o xeito de explotación deses recursos, o propio sistema social e os seus poderes; sobre a orixe dos portadores desa gastronomía e as características biolóxicas dese grupo concreto, as relacións culturais e comerciais que manteñen con outros grupos. De todo iso, por exemplo, nos fala a gastronomía galega. En definitiva, de como somos e de como chegamos a ser o que somos.