Unha cita coa política

A relación entre literatura e política é longa e deu pé a moitos debates, algúns deles persistentes até o día de hoxe. Seguimos preguntándonos sobre a responsabilidade social de autores e autoras, por exemplo, aínda que con moita menos intensidade que hai cincuenta anos, cando a militancia era case un requisito para chegar a certo tipo de público. Da mesma forma, aínda tratamos de comprender até que punto o papel da literatura é entreter, crear obras desafiantes ou corear consignas eticamente correctas, un debate que volve ciclicamente polos foros literarios. Porén, algo que é unha constante dos encontros entre os dous ámbitos é que se traten cunha enorme desconfianza. As autoras son as inimigas naturais do poder político O autor albanés Ismaíl Kadaré dixo nalgunha ocasión que os escritores son os inimigos naturais dunha ditadura. É posíbel que quedase curto, as autoras son as inimigas naturais do poder político, moi intensamente do totalitario, pero non unicamente. O seu traballo leva á esfera pública obras que non deben máis xustificación que o seu propio criterio, establecendo en moitos casos unha crítica á sociedade que transcende a que poida colocar calquera persoa dentro dun marco ideolóxico determinado. Non son poucas as figuras autoriais que, despois de posicionamentos políticos polémicos, reciben do seu lectorado a mensaxe de que non están á altura do que as súas obras reflicten. É unha idea fermosa, porque implica que a literatura será sempre un ente ingobernable, capaz de transcender e superar a figura de quen a enxeñou. E tamén intocábel polos seus vaivéns políticos. Que fai Núñez Feijóo citando Antonio Machado nun debate parlamentario no que está en xogo a entrada da extrema dereita no goberno do Estado? Os encontros explícitos entre os dous ámbitos acostuman dar nunha catástrofe poucas veces esquivada, especialmente na contemporaneidade. Desde a literatura mírase cun xustificado escepticismo o interese político, porque polo xeral procura só o aproveitamento dun valor simbólico que nin acada nin comprende. Tamén porque, ademais, igual que o cabalo de Atila, deixa tocado para sempre o ámbito no que actúa. Pero non nos enganemos, igual prevención e desconfianza acontece desde o punto de vista político cando mira para creadores e creadoras. Só con estas claves se entende a dificultade de superar a súa precariedade laboral, por moitos gobernos de esquerdas que pasen ante os nosos ollos. Ben entrado o século XXI, no estado español, as autorías literarias seguían cotizando como artistas de circo ou como ceramistas, ante a falta dunha categoría fiscal que as acollese e, de paso, dignificase o seu labor. O traballo cultural, despois de participar durante décadas no combate político, segue aínda desprezado, cando non se converteu na primeira vítima en ser sacrificada ante os marcos ideolóxicos cos que a dereita, ano tras ano, consegue acoutar a discusión. As citas E porén, existen aínda aldraxes maiores, como pode ser a explotación dese mesmo capital sen sequera compensar os seus autores e aínda socavando a súa memoria. É o que permiten as citas de persoas mortas ou de ámbitos culturais moi afastados. Que teñen en común Rosalía de Castro, Milan Kundera, George Orwell e Antonio Machado? Só un deles, Kundera, estaba aínda vivo cando Núñez Feijóo, o rei das citas célebres, decidiu deturpar a memoria da súa obra literaria. Se a cuestión chegou ao autor checo, sería como anécdota de sobremesa, algo moi distinto ao que o cantautor Ismael Serrano viviu estes días, ao ver como varios versos dun tema seu eran presentados como a continuación dun suposto poema de Machado. Porén, é probábel que a berlanguiana afección da dereita española polo ridículo nos estea afastando da verdadeira cuestión que hai detrás do escándalo das citas. Aínda que os versos fosen seus, que fai Núñez Feijóo citando a Antonio Machado nun debate parlamentario no que está en xogo a entrada da extrema dereita no goberno do Estado? Será necesario lembrar a morte do poeta na fronteira de Francia, despois de escapar do golpe de Estado que hoxe corean conquistadores e capitáns-España polas rúas de Madrid? Será necesario recordarmos que Machado foxe de Barcelona acompañado de catalanistas como os que hoxe o partido de Feijóo acusa de romper España? Escritores e escritoras son inimigos do poder, iso é certo. Moitas veces, despois da súa morte e dunha maneira que lles permite erguerse por sobre a trama de citas falsas que algúns tratan de trazar ao redor deles. Tamén é certo que máis inimigos son aínda daqueles políticos que non se molestaron sequera en lelos.