A arte de coleccionar

A definición de coleccionar segundo o dicionario da Real Academia Galega é, sinxelamente, facer colección, xuntar ou reunir, agora ben, desde a perspectiva da historia da arte, o coleccionismo, máis que unha práctica ou unha técnica de coleccionar, pode considerarse unha paixón individual con múltiples connotacións persoais e sociais: prestixio, poder, investimento, beleza, posesión, estudo, atesouramento… Así mesmo, o binomio coleccionismo-museo forma unha parella de seu, posto que os museos son herdeiros ou debedores do coleccionismo. Na historiografía clásica os primeiros coleccionistas recoñecidos aparecen en Grecia e Roma. Non obstante, ao longo do tempo, as motivacións da acción de coleccionar variaron moito, igual ca sociedade na que se insiren. Fóra da bibliografía museolóxica específica ou da investigación a este respecto, gosto de sinalar, tamén, a perspectiva literaria porque algúns escritores teñen ben explicado este feito no contexto dos personaxes das súas novelas, desde unha análise intimista e amplamente emocional. Acumulación de bens Sen dúbida, o meu favorito é o turco Orhan Pamuck. Na súa obra O museo da inocencia (2008), Kemal, o protagonista, coleccionaba obxectos polo poder dos recordos que acumulaban e pola capacidade de lembranza, asegurando que o fogar dun auténtico coleccionista debe ser o seu propio museo e que as coleccións son unha útil erudición. Seica ven sendo o único caso onde dunha novela sae un museo ou viceversa. O prezado e admirado, José Saramago, na obra Todos os nomes (1997) escribe sobre coleccionistas, concretamente apunta que don Xosé colecciona por "angustia metafísica" ocupando o tempo que cre que lle sobra da vida xuntando selos, moedas, medallas, talvez, apunta o escritor portugués, porque non consegue soportar a idea do caos como rexedor do Universo, e intenta poñer orde no mundo coas súas febles forzas e sen axuda divina. Outro Premio Nobel de Literatura, Luigi Pirandello, escribiu moito antes, en 1904, que os obxectos adquiren alma porque está formada polas nosas lembranzas. Así, da importancia dos obxectos como fetiches sentimentais e patrimoniais ao culto ao obxecto só hai un paso. Ademais do concepto de peza valiosa per se, a acumulación de bens realízase desde a prehistoria e a Antigüidade partindo dun status ou situación social privilexiada, constatándose, daquela, en tumbas onde acompañan ao finado as prezadas posesións. Outros obxectos puramente sentimentais con simbolismos persoais, son amoreados fóra da vaidade da posesión, xerando lazos e valores adicionais. Salto ao museo Ás veces, o coleccionista crea un tanxible universo persoal onde o pracer non se centra na mesma recolección sen sentido, senón na arte mesma de xuntar. De aí a diferenza entre un acumulador ou recompilador dun coleccionista: a motivación, aínda que a finalidade común sexa materializar unha paixón. Quen de nós non está rodeado deses obxectos que ou ben nos din algo das nosas vivencias ou ben acumulamos á nosa beira sen necesidade? Parafraseando a Krzysztof Pomian (1987), as coleccións de bens culturais son semióforos, é dicir, portadores de significación. Tanto individualmente como en coleccións son, obxectiva e/ou subxectivamente, polisémicos e simbólicos, máis aló da súa representación física ou o seu carácter valioso, raro, artístico… Porén, unha colección particular de cultura material pódese definir como un agrupamento de obxectos formando un conxunto coherente e significativo, reunida por unha persoa que escolle, conserva, e acumula conscientemente. Así pois, hai unha intencionalidade, dese xeito, a colección recompilada tamén fala do suxeito acaparador, ademais, independentemente da entidade patrimonial da colección, terá unha coherencia temática, cronolóxica ou contextual e, polo tanto, o destino desa reunión de bens patrimoniais de carácter moble pode reverter nunha institución museística ou desfacerse nas herdanzas. Un exemplo dunha colección que pasa a dominio público por adquisición sería a de ourivería pre e protohistórica de Álvaro Gil Varela, conformada previamente por Blanco Cicerón. Actualmente exponse no Museo Provincial de Lugo. Pois ben, a súa declaración como Ben de Interese Cultural amosa claramente a forte vinculación coa comunidade onde radican eses bens e a súa conversión en iconas patrimoniais galegas. A historia das coleccións aparece situada na encrucillada de varios camiños, como unha das direccións privilexiadas da historia cultural (Pomian, ibídem).