Vicetto: bicentenario do pioneiro da Historia de Galicia

Comeza a nosa modernidade cos derradeiros anos da Dinastía Trastámara. Son anos que causan no autor ferrolán unha evidente contradición ao contemplar como, á situación de práctica independencia de Galiza, impónselle un aparato estatal que a aproxima á que era unha afastada monarquía na órbita castelá. É este o intre que involucra unha das figuras máis destacadas da nosa historia: o Mariscal Pero Pardo de Cela (1425-1483). Vicetto transmite os acontecementos arredor deste personaxe dun xeito onde fica patente o enfrontamento da mesma coa Diocese Mindoniense e a alianza desta última coa nova autoridade do reino. Acordo fatal para o Mariscal. No relato daqueles feitos intúese un anticlericalismo que é patente ao longo das páxinas da Historia de Galicia. Pese ao que semella unha imposición exclusivamente foránea, o certo é que Vicetto intúe ben que o poder feudal excéntrico estaba xa seriamente erosionado desde os tempos da Gran Revolta Irmandiña (1467-1469). O tempo, que vai pondo a toda persoa e sociedade no seu lugar, semellaba clamar por este xiro centrípeto. Non se deterá moito máis o noso autor noutros sucesos acontecidos nestes anos marcados polos Gobernos de Isabel de Castela, Xoana e Filipe O Fermoso e da Rexencia de Fernando de Aragón. Vicetto xa leva vendo desde a crónica do período medieval como a monarquía se distancia cada vez máis do sentir de Galiza. Non paga a pena incluír na obra afastados sucesos dos respectivos reinados. O relato da modernidade galega ten o seu punto forte nos séculos XVI-XVII, durante a Dinastía Austríaca. Un aspecto subliñado neste período é a subordinación e o tratamento colonial que estaba a recibir o reino orixinario por parte da monarquía. Proba disto era a negación do voto nas cortes da Coroa de Castela, exercido pola foránea cidade de Zamora; feito contra o que loitaron insignes figuras como o conde de Lemos, o conde de Gondomar e o conde de Monterrei. Ilustres títulos que, xunto coa acción fidalga en contra da recuperación das terras aforadas por parte dos mosteiros, fan ver a Vicetto que a nobreza do país ten un insigne pasado que merece ser resaltado e respectado. Curioso é que sexa durante a criticada Dinastía Austríaca cando se alcance a integración de Portugal no mosaico dos reinos ibéricos baixo os Habsburgo. Aquí o autor da Historia de Galicia semella albiscar unha reunificación dos galaicos lucenses cos seus irmáns bracarenses. Porén, coa nova separación dada pola Guerra da Restauração (1640-1668), non ten reparo a se referir ás fazañas bélicas dos galegos fronte aos portugueses. Como vemos, Vicetto non remata de romper coa fronteira do Miño. Á reivindicación nacional previa, engádeselle nestas páxinas o sentir liberal dun escritor que contempla con desagrado como Galiza non actuou a prol das Comunidades de Castela (1520-1522), que louva a actuación dos concellos e da Xunta do Reino na súa denuncia pola excesiva presión fiscal e que, en todo intre, entende que era no poder municipal daquela época onde se atopaban os alicerces da futura democracia. A Dinastía Borbónica O século XVIII é o da Dinastía Borbónica, que vén acompañada dun maior centralismo para o xa relegado Reino da Galiza. Mais Vicetto non é de todo crítico con esta situación, pois significa a chegada do positivismo ilustrado, alicerce do futuro Estado liberal español ao que profesa tamén a súa fidelidade. Si que é máis firme na súa valoración da decadencia da Xunta do Reino de Galiza, onde destaca como un corpo que amosou a súa afouteza nos dous séculos precedentes era agora vítima dunha fosilización evidente ao primar a pompa e boato sobre as accións precisas para o país. Soamente a Guerra da Independencia (decorrida na Galiza entre 1808-1809) semella prender unha isca na determinación do país. É este o episodio bélico do período que dá a Vicetto a oportunidade de exaltar o pobo para o que escribe. No relato dos feitos vemos como os galegos, facendo honra dos seus devanceiros galaicos da antigüidade e do medievo, resisten ao francés do mesmo xeito que se resistiron ao romano e ao musulmán; símil que chega máis lonxe ao alcumar as partidas guerrilleiras rexionais con nomes que aludían ás tribos prerromanas da Gallaecia que lles precederon no mesmo territorio. Volven así desfilar ante os nosos ollos os céltigos, os egurros, os cinnianos... Tras ofrecernos Vicetto un relato pormenorizado sobre as accións bélicas contra os ocupantes franceses até a súa expulsión, prosegue a súa crónica bélica polo resto da península, posto que non poucos galegos seguiron na loita máis aló do Bierzo, como amosa co exemplo das tropas dirixidas por Manuel Freire de Andrade. Mentres, en Galiza, confórmase unha Xunta Popular Superior que para Vicetto foi o "episodio brillante de honra de la historia de nuestro país". A resistencia, como agora a administración e defensa do reino, recaía exclusivamente nun goberno galego. Mais, seguindo a visión liberal decimonónica que o caracteriza, a atención de Vicetto recae tamén nas Cortes de Cádiz. Alí foi onde comezou o proceso de abolición do sistema feudal, caendo no proceso o Tribunal da Inquisición e o Voto de Santiago. Para o primeiro, un anticlerical coma Vicetto non amosa ningunha obxección, mais no segundo o autor non pode evitar ver que o mesmo debía ter unha base histórica no rei galaico Ramiro I, se ben a acción da teocracia corrompeu o mesmo estendéndoo e facéndoo obrigatorio para o resto de España. Non cabe dúbida de que esta controversia baséase no orgullo co que describiu a Monarquía Galaica nas páxinas dedicadas á historia medieval. Destaca tamén o autor a supresión dos señoríos xurisdicionais, o que puxo punto e final a aquel sistema chegado cos suevos que, ao longo do medievo, atopa oposición nos municipios e nos viláns, co episodio destacado das Guerras Irmandiñas. Considerando a supresión destes señoríos o epílogo daqueles conflitos. Volta ao Antigo Réxime Mais non moito tempo durou este triunfo, posto que en Galiza os deputados servís e as cidades interiores levíticas (Tui, Santiago, Ourense, Mondoñedo e Lugo) optarán polo retorno ao Antigo Réxime de man de Fernando VII fronte aos deputados liberais e ás cidades costeiras laicas (Coruña, Vigo, Pontevedra, Betanzos e Ferrol). Volve a teocracia e a clericalla a unha España que lle parece ao autor aquela que describiu con Carlos II. Servís e liberais, clericalismo e militarismo, sombra e luz, son as forzas antagónicas nas que Vicetto ve os piares do seu século. Observa, non obstante, que está a aparecer un terceiro elemento personificado polas forzas industriosas e produtoras, aínda en estado embrionario e con formas ás veces aterradoras, mais destinadas co tempo a ser as que manden sen competidor ningún. Mais polo intre céntrase nos levantamentos levados ao cabo pola conxunción liberal-militar, como por exemplo o de Porlier, mártir da liberdade. A maiores, denuncia Vicetto a ocultación do liderado do Brigadier Quiroga no pronunciamento da illa de León, en Cádiz, en favor do movemento iniciado en Cabezas de San Juan, en Sevilla, polo coronel Riego. Esta é, para o escritor, unha de tantas desgrazas que ten Galiza por non posuír unha historia de seu. Este pronunciamento remata triunfando in extremis polo respaldo galego. Ábrese o Trienio Liberal (1820-1823). Deste período, Vicetto destaca a división provincial de Galiza en catro provincias que son consideradas convenientísimas para os intereses do reino. Se ben, agochada entre as sombras, a teocracia incita a reacción. En Galiza fórmanse partidas realistas que se baten contra os leais; o seu triunfo vén da man da axuda francesa da Santa Alianza. Fernando VII, restaurado no seu poder absoluto, designa entón Nazario Eguia como capitán xeneral de Galiza. Este home, alcumado "o tigre de Galicia", inicia unha forte represión desde "su cueva". Durante os anos vindeiros, os absolutistas bascularán cara ao Infante Carlos, o que dará pé á guerra civil (ou carlista) trala morte do rei en 1833. A pesar deste conflito, a teocracia, que semellaba reinstaurada, perderá gran parte do seu poder na contemporaneidade. Mais, para rematar xa a súa obra nun momento no que Vicetto se atopa "fatigado y rendido de trabajo" pon punto e final á súa Historia de Galicia. A cultura moderna Dentro da crónica previamente relatada, Vicetto non esquece tampouco os aspectos culturais da Galiza moderna e contemporánea. A maiores do relato histórico a través do seu particular ollar, Vicetto ten tamén por obxecto que sexamos quen de nos trasladar aos anos aos que se está referir a través da mención e descrición dunha serie de arquitecturas que se vinculan a feitos e personaxes mencionados con anterioridade. O Hospital dos Reis Católicos, o Pazo de Xelmírez, as murallas da Coruña, a Torre de Hércules, o conxunto do Arsenal de Ferrol... son exemplos deses “restos arqueolóxicos” que nos poñen en contacto directo co pasado. Outro obxectivo que persigue o escritor é que sexamos non só conscientes das figuras de relevancia política, senón tamén daquelas que destacaron en diversas ocupacións ao longo dos séculos XV-XIX. Vasco da Ponte, Gregorio Fernández, Filipe da Gándara, Bieito Xerónimo Feixoo, Diego Cernadas, Xosé Cornide Saavedra, Andrés Antelo... non son poucos os nomes que se vinculan ás achegas ao mundo literario, artístico e científico daquelas centurias. O ollo de Vicetto tamén mira para aquelas personaxes da historia sen nome ao referirnos á situación do labrego e o pago dos foros, do burgués e a presión fiscal do estado e dos homes e mulleres levantados en armas fronte ao invasor ou á inxustiza. Toda a información previa que levamos vendo responde a un incríbel compendio de fontes que en todo momento actúan como soporte fundamental da obra. É normal ao longo das páxinas da Historia de Galicia atoparmos fragmentos literais das obras consultadas polo seu autor. Son estas monografías, documentos de arquivo, dicionarios, artigos xornalísticos... todos eles de diferentes cronoloxías que lle permiten a Vicetto aplicar a crítica sobre o seu contido e optar polo seu uso atendendo, por exemplo, á contemporaneidade dos sucesos que narran. O autor sinala que ten rescatado moitas destas obras do po que levaban acumulado na Academia de la Historia, institución que lle merece un ollar crítico ante o espolio de documentación galega que realizara (e que se mantén a día de hoxe). Razón non lle falta na alusión do rescate cando nos apéndices do seu monumental traballo atopamos unha das primeiras versións impresas do Recuento de las casas antiguas del Reino de Galicia do xa mencionado Vasco da Ponte. En definitiva, a grande contribución de Vicetto á nosa historia é a de dotarnos dun discurso propio; de entender que, malia a absorción polo estado moderno nos séculos XV-XVI, tivemos unha clase dirixente que clamou contra a marxinación e desprezo do reino, de apreciar que os municipios e a xunta do país seguían ser un elemento político que actuaba baixo a aparente unión peninsular baixo os Austrias, de sinalar a fosilización das mesmas institucións a medida que a evolución do Estado español daba outro paso coa Dinastía de Borbón e de ver na Guerra da Independencia contra o francés un derradeiro intre de iniciativa autónoma por parte da nosa xente. Non podemos esquecer tampouco a súa relación de elementos patrimoniais, de sinaladas figuras do país para o mundo da cultura e das probas documentais da nosa propia historia co fin de aprender a valorarnos entre os pobos da península e do resto do mundo. Todos estes obxectivos foron alcanzados a través da inmolación da súa propia persoa; do sacrificio da súa saúde, da súa traxectoria profesional e do seu capital. Sexamos conscientes diso. O Vicetto filósofo Afilosofía vicettiana déixase ver con claridade no relato da Galiza moderna. No capítulo dedicado a Carlos I, o autor rompe coa narración para xustificar a súa visión do devir da humanidade. É esta a que se expresa a través da súa teosofía, na que o deus creador é identificado co tempo, sendo este a dialéctica de sucesos desenvolta ao longo dos séculos e que conforma o ser mesmo dos pobos. Unha liña de acontecementos que sempre vai en pos do progreso. Este tipo de reflexións xa lle valeran unha censura eclesiástica da obra por parte de Mondoñedo en 1867. A maiores de deixarnos entrar nos seus pensamentos, Vicetto permítenos mesmo que nos situemos con el mentres redacta o devandito capítulo, pois, na disertación do deus-tempo, menciona a prensa que está ler no convulso xuño de 1873, que lle da a nova da caída do Goberno de Estanislao Figueras á fronte da Primeira República Española. Liberalismo progresista Dentro do ciclo que decorreu sobre Benito Vicetto no Antigo Hospicio de Ferrol, a palestra do 12 de marzo de 2024 abordou o referente ás páxinas dedicadas ao período moderno e contemporáneo na Historia de Galicia. Correu ao cargo de Rubén Labisbal Pérez e de Manuela Santalla López. O primeiro sinalou os aspectos máis destacados do relato galego da modernidade (Ss. XV-XIX). A idea principal que se salientou foi a dunha Galiza explicábel por si mesma dentro da monarquía composta daqueles séculos. Proseguiu Santalla cós feitos acaecidos dende 1812 para situar aos ouvintes no contexto histórico de Vicetto. Do autor sinalou como o seu liberalismo progresista, amosado na obra, é un piar fundamental para coñecer a súa persoa. Tamén destacou a faciana máis demócrata do autor, quen, no marco patriarcal do seu tempo, sempre defendeu a participación da muller na política a través do voto.